Sjómannablaðið Víkingur - 01.03.1973, Blaðsíða 12

Skipsstrand
eftir Skúla Magnússon
Flestir hafa hugmynd um að
strönd Reykjanesskaga er mjög
skerjótt og hættuleg skipum. Þau
hafa ekki svo fá farist við þessa
strönd þar sem úthafsaldan
brotnar án afláts. Hér á eftir
mun fara frásögn af einu skips-
strandinu er átti sér stað á
Reykjanesskaga, nánar tiltekið
skammt sunnan við Básenda, ná-
lægt Þórshöfn, sem er smá vík
eða vogur er skerst inn í landið,
rétt utan við Ósabotna, þar sem
þorpið Hafnir er.
Um Básenda er það að segja
að þar var til forna kaupstaður
og sér þess enn sæmileg merki.
Smá tanga er þar skagar út í
sjóinn eru búðatóftir og forn
garðbrot, þar munu húsin í verzl-
unarstaðnum hafa staðið. Enn-
fremur má sjá einn járnpolla all
mikinn og sveran þar sem hann
stendur uppúr klöppinni og kem-
ur á þurrt við fjöru. Annar slík-
ur mun hafa verið hinum megin
við víkina en nú sjást engin merki
eftir hann lengur. Um Básenda
hefur margt verið skráð og skil-
merkilegust er frásögn sú er á
sínum tíma birtist í Blöndu, tíma-
riti Sögufélagsins. Þar segir
gjörla frá ofviðri því er grand-
aði kaupstaðnum að fullu og öllu.
Átti þetta sér stað í janúarbyrjun
árið 1799. Eftir þetta hófst aldrei
framar verzlun á þessum sögu-
fræga stað, Keflavík varð aðal-
verzlunarstaður okkar Suður-
nesjamanna og hefur verið alla
tíð síðan.
Víkin Þórshöfn var einnig not-
uð til kaupskapar. Hennar er get-
ið í sögu einokunarverzlunarinn-
ar eftir Jón Aðils. Var verzlað
þar á tímum hinnar illræmdu
umdæmaverzlunar eða jafnvel
við Básenda árið 1881
fyrr, um 1500 eða þar um bil.
Hafa þar vafalaust verið Þjóð-
verjar á ferð eða Englendingar.
Sama er uppá teningnum um
Keflavík, þar hófst verzlun senni-
lega um svipað leyti, kannski
fyrr, en um það höfum við nú
engar áreiðanlegar heimildir. Þó
er til eitt örnefni á Vatnsnesi við
Keflavík, er það Þýzkavör, og
liggur hún í Vatnsnesvík, sem er
suður af sjálfri Keflavíkinni, en
Vatnsnes liggur á milli. Höfnin
er í dag í Vatnsnesvík.
Árin um og eftir 1880 munu
verða minnisstæð í Islandssög-
unni fyrir þrennt, hallæri, ísa og
Vesturheimsferðir. Sumir lögðu
árar í bát og létu ginnast af gylli-
boðum hinna kanadísku agenta,
um alls lags dásemdir í Vestur-
heimi, hinni nýju og framfara-
sinnuðu veröld, því þar hafði
hvorki verið aðall, kóngar, né
kirkjuveldi til að drepa niður
framfaraviðleitni samfélagsins.
En margir þraukuðu samt enn
á gamla Fróni og aðrir sneru úr
dýrðinni vestra og settust aftur
að í landinu.
Fáir munu hafa farið vestur
úr Keflavík og frá Suðurnesjum,
það var sjávarútvegurinn sem
hélt líftórunni í mönnum, og sem
dæmi um það má nefna að í hall-
ærum inni í landi streymdi fólk
til sjávarbyggðanna í leit að mat
og skjóli. Hér má því segja að
sjórinn hafi gefið vel þó hins
verði ekki síður getið að hann
tók sinn skatt af auðæfum sínum.
Eftirfarandi ritar merkisklerk-
urinn og fræðimaðurinn sr. Sig-
urður Br. Sívertsen í Suðurnesja-
annál sinn árið 1881: „Fór nú
sjóinn óðum að leggja, með því
líka, að stórar íshellur bárust að
landi að ofan og innan. Var nú
gengið yfir Stakksfjörð fyrir ut-
an Keflavík og inn að Keilisnesi
á Vatnsleysuströnd, og hefi ég
ekki lesið, að slíkt hafi viðborið,
síðan árið 1699. Sjófuglar fund-
ust dauðir með sjónum.
Ekki veit ég hvort nógar mat-
vörur hafi flutzt til landsins, a.
m. k. var svo á Norðurlandi, að
þangað barst lítil sem engin björg
frá útlöndum enda allt ófært af
hafís, sem lá inn á fjörðum fram
eftir öllu sumri. Sama hlýtur að
hafa verið hér Sunnanlands, eft-
ir því sem annállinn segir. Og
um timburflutninginn veit ég lít-
ið með vissu, en allavega skeði
nú atburður, sem átti eftir að
hieypa mönnum nokkuð upp hér
á Rosmhvalanesi, en það var
skipsstrand. Mun ég hér eftir
tína sitthvað uppúr Suðurnesja-
annál varðandi strand þetta, því
það er merkilegt fyrir bygginga-
sögu okkar Suðurnesjamanna.
Árið 1881 segir sr. Sigurður
í annál sínum (Suðurnesjaann-
áli er prentaður í Rauðskinnu
VII-VIII heftum og kom út
1953):
„Með stórtíðindum má á þessu
ári telja þann viðburð, að sunnu-
dagsmorguninn 26. júní, rak að
landi afarstórt farmskip, hlaðið
af trjáviði, nálægt Þórshöfn á
Suðurnesjum (skammt sunnan
við Básenda) og stóð þar á flúð
eða skeri, mannlaust, þrímastrað
með þrem þilförum. Hafði þriðja
mastrið verið höggvið í sundur
áður en skipsfólkið hafði farið
af því, að iíkindum um leið og
það hefir á hliðina farið, en svo
var allt stórkostlegt á tröllskipi
þessu, að allri furðu gengndi, og
svo að menn höfðu eigið trúað,
VÍKINGUR
68