Sjómannablaðið Víkingur - 01.05.1979, Side 19

mest í frammi, og var eins og
vemdarengill þess minni. Menn-
irnir voru farnir að velta því fyrir
sér hvernig þessum leik lyki, þegar
endir fékkst skyndilega á viður-
eignina. Þegar hætt var að beita
hliðarskrúfunni, fór sá stóri að
gefa gaum að gatinu með fram
síðunni. Ekki hafði verið árætt
annað en láta hliðarskrúfuna
lulla, af ótta við að nótin yrði
óklár og legðist að skipinu. Nú
kom hins vegar í ljós, að bægsla-
gangurinn í hvölunum gerði sama
gagn, og nótin hélst vel klár frá
skipinu. Hliðarskrúfan virðist
hafa fælt hvalina frá að leita að
opinu fram með skipinu, en nú
kom sá stærri og hóf atlögu. Þá
skeði það er Ingvi skipstjóri segir
að hafi fremur öðru vakið virð-
ingu sína og aðdáun á viti þessara
dýra.
Stærri hvalnum, sem hafði allt
frumkvæði, þótti opið á nótinni
auðsæilega of þröngt. Hann kaf-
aði niður og keyrði trýnið af afli í
nótapokann, þannig að teygðist á
opinu. Minna dýrið smó út um
skarðið eins og verið væri að opna
fyrir það hlið. Verndarinn fylgdi á
eftir með svo miklum sporðaköst-
um að pokaendinn rykktist úr
höndum vélstjórans, sem hafði
eitthvað verið að reyna að liðka
fyrir um undankomuleiðina.
Það var rétt um ljósaskiptin að
dýrin fögnuðu frelsi sínu á ný, en
eins og áður segir voru þá liðnir
um 3 tímar frá því þau voru föng-
uð í nótina.
í spjalli við Ingva Hrafn um
þennan atburð kom fram, að hljóð
háhyminga koma oftlega inn á
asdikið í loðnuskipunum sem
högg og önnur sérstæð hljóð. Að
sögn hans var „hljómlist“ hnúfu-
bakanna mjög áþekk þeirri sem
háhyrningar gefa frá sér. Töluvert
væri um að hnúfubakar sæjust á
þessum slóðum. Sumarið 1977
sagðist Ingvi hafa verið á veiðum
á áðurnefndu svæði og hnúfu-
bakar hefðu þá verið þar algeng
VÍKINGUR
sjón. Þetta virtust hinar gæflynd-
ustu skepnur. Þegar gott væri
veður lægju þeir í vatnsskorpunni
og virtust dorma. Hreyfðu þeir sig
stundum ekki fyrr en komið væri
fast að þeim. Ingvi sagði að lokum
að hann vissi ekki til þess, að
hnúfubakar eða önnur stórhveli
hefðu áður lent í nótum loðnu-
skipa.
Að lokinni þessari frásögn
skulu hér tilfærðir til gamans
nokkrir fróðleiksmolar um
hnúfubakinn: Hnúfubakurinn
(Megaptera novaeanglia) er tíðast
12-15 m langur. Bjarni Sæmunds-
son fiskifræðingur talar um, að
fengist hafi hvalir allt að 18 m
langir. Þyngd þessara skepna full-
vaxinna er sögð allt að 35 tonn.
Hnúfubakar eru taldir ná kyn-
þroska 6-12 ára gamlir. Hámarks-
aldur er ekki þekktur nákvæm-
lega, en vitað er, að þeir geta að
minnsta kosti orðið 40-50 ára
gamlir.
Hnúfubakurinn, sem er skíðis-
hvalur, þekkist vel frá öðrum
frændum sínum af hinum afar-
löngu bægslum, sem geta verið á
við V3-V4 af heildarlengd hvalsins.
Þessi tegund hefur stundum verið
nefnd trúðurinn meðal stórhvala
sökum þess að hvalurinn á það til
öðrum stórhvölum fremur að
bregða sér á leik. Sést hann títt
stökkva svo hátt upp, að hann
hreinsar sig úr sjó. Þá á hann það
tikað synda á bakinu eða leggjast á
hliðina og láta annað bægslið
standa til lofts eins og stöng. Sjó-
menn telja stundum, er þeir sjá
skelklepraðan hnúfubak stökkva
og bylta sér, að hann sé að reyna
að ná af sér óværðinni. Svo mun
þó ekki vera, enda situr skelgróð-
urinn mjög fastur í húðinni en
hvalurinn verður hans sennilega
lítt var.
Sá „gróður“, sem sest á hvali, er
í rauninni krabbadýr og er aðal-
lega um 3 tegundir að ræða. Mest
ber á hvalkoppunum (Comula
dimdema) sem eru krabbadýr í
kalkhúsi, náskyld hrúðukörlum,
og geta orðið allt að 7 cm í þver-
mál. Á hvalkoppunum situr svo
oft skelskúfur (Concorderma
auritum), krabbadýr náskylt
helsingjanefjum (Lepas) og getur
orðið allt að 13 cm langt. Lítið sem
ekkert áberandi til að sjá er hval-
lúsin (Cyamus boopis), sem er
smátt krabbadýr (1,3 cm í þver-
mál) er bítur sig í húðina, en hefur
ekki um sig kalkhús eins og tvö
hin fyrrnefndu. Ásætur þessar
festa sig gjarna á húð hvala þar
sem hún er mýkst svo sem við
skolt og kjaftvik og kringum kyn-
færi. Haus hnúfubaksins og
bægsli eru alsett smá hnúðum sem
eru góð fótfesta fyrir þessa óværu.
Hvalurinn er því oft öðrum teg-
undum fremur klepraður að
framanverðu af þessum sníkju-
dýrum. Sníkjudýr er þó varla rétta
orðið yfir þessi dýr, nema hval-
lúsina, því hinar tegundimar eru
aðeins ásætur, sem sía næringu úr
sjónum sér til viðurværis.
Krabbadýr þessi eru annars í raun
hlýsjávartegundir eins og nánir
ættingjar þeirra, sem festa sig á
reköld og grynningar, sýna, þ.e.
þeir fyrirfinnast ekki í norðlægum
höfum. Þótt „óværan“ lifi ef til vill
mestöll af ferðir hvalsins til kald-
ari hafa getur hún ekki fjölgað sér
né dafnað nema í hlýrri sjó, þá er
hýsilinn heldur til heitari hafa eins
og vikið verður að.
Þeir sem skrifað hafa um
hnúfubakinn hafa talið hann með
skynsamari hvölum og benda oft á
í því sambandi tryggð hans við
særðan eða heftan maka, kálf eða
félaga. Það varð til þess að styrkja
trú manna á ágætum gáfum
hnúfubaksins, er menn tóku eftir
hinni snjöllu aðferð hans við að
veiða ljósátu, en það er loftbólu-
nets-aðferðin. Hnúfubakurinn,
sem lifir að miklu leyti á krabba-
dýrum (ljósátu) eins og aðrir
skíðishvalir, en einnig á fiski svo
sem loðnu og síld o.fl., hefur þró-
19