Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.2006, Blaðsíða 54

Ábyrgð skipstjórans
Sumarið 1930 var Egill Jóhannsson skip-
stjóri á mb. Brödrene frá Siglufirði. í
Sjómannadagsblaðinu 1980 rifjaði Egill upp
óvenjulegt atvik um borð í Brödrene:
„Tímanlega á vetíðinni, man þó ekki hvaða
dag, héldum við út frá Siglufirði árla morguns,
því að þar var bækistöð bátsins og þar var þá
einna helsta veiðivon. Veðrið var líka gott, logn
og blíða. Þess má geta að talstöðvar voru ekki
komnar þá, að minnsta kosti ekki í minnstu síld-
arbátana og Brödrene var því talstöðvarlaus og
þess vegna ekki hægt að hafa samband við land,
frá bátnum úti á sjó.
Segir nú ekki af ferðum okkar fyrr en vestur
á Skagagrunni, að stýrimaðurinn sem átt hafði
erindi fram í lúkar eða hásetaklefann en þar
bjuggu hásetarnir, kom mjög alvarlegur inn í
stýrishúsið til mín og tjáði mér að einn hásetinn
væri mjög illa haldinn og með miklum stunum
og kveinstöfum vegna þess að hann gæti ekki
pissað og lét um leið þá skoðun sína í ljós að
nauðsynlegt mundi að fara með manninn til lækn-
is. Þetta kom mér vitanlega mjög illa. Við vorum
rétt að komast á síldarmiðin, gátum séð til skipa
vestar á grunninu, en dagurinn hinsvegar alveg
ónýtur ef fara þyrfti með manninn til Siglufjarðar,
en þangað var stytsta leið til læknis og það mundi
taka minnst 5 tíma hvora leið. Skipin voru sem sé
ekki eins hraðskreið þá, eins og nú á tímum, og
þar að auki 2 bátar í eftirdragi, því að þann veg var
síldin veidd fyrir 50 árum síðan.
Ég sagði því við stýrimanninn að koma með
piltinn aftur í svo við gætum athugað hvort eitt-
hvað væri hægt að gera fyrir hann. Svo lét ég
stöðva vélina til þess að lengja ekki leiðina til
lands ef nauðsynlegt reyndist að fara þá leið.
Ég hafði áður en vertíðin byrjaði, séð um að öll
lögboðin lyf, umbúðir og áhöld væru til staðar
í meðalakassanum, þar með talin þvagpípa sem
auðvitað hlaut að vera notuð við einmitt svona
tilfelli. Ég hafði að vísu ekki handleikið svoleiðis
áhald í lækningaskyni áður, en varla gat það verið
vandasamara fyrir mig en aðra ófaglærða, og því
þá ekki að reyna. Svo kom stýrimaðurinn með
hásetann, sem bar sig mjög illa og stundi mikið.
Þetta var ungur maður 19 ára og mig minnir vel
vaxinn og kraftalegur þó að hann bæri sig illa
í það sinn. Hann sagðist vera búinn að reyna
eins og hann lífsmögulega gæti, en að sér væri
ómögulegt að losna við einn einasta dropa, og
nú væru þrautirnar að verða svo miklar að hann
þyldi ekki við og yrði því eitthvað að gera strax.
Ég fór með piltinn niður í káetuna, en þar
hafði ég mína bækistöð og þar var meðalakassi
skipsins geymdur. Lét ég piltinn klæða sig úr
að neðanverðu og fór svo að fara höndum um
þvagrásargöng þessa ungmennis, rifjandi jafn-
framt upp í huganum það litla sem prófessor
Guðmundur Hannesson hafði kennt mér um
meðhöndlun þess háttar tilfella þegar ég var í
Stýrimannaskólanum og komst, eða þóttist kom-
ast að þeirri niðurstöðu, að þvagblaðran væri
orðin mjög þanin og leiðslan alveg stífluð.
Úr 'því að þvagpípan var til staðar fannst mér
alveg sjálfsagt að gera með henni lækningatilraun
á manninum því varla gat það gert mikinn skaða
að reyna.
Ég kallaði því á kokkinn sem var í nánd og
fékk honum þvagpípuna og bað hann að sjóða
hana í hreinu vatni í 5 mínútur og færa mér
hana síðan í hreinu íláti, svo bað ég stýrimann-
inn að hafa blikkfötu við hendina til þess að taka
við vökvanum, ef þetta gengi eins og ég vonaði,
þvoði mér síðan rækilega um hendur eða eins vel
og ég gat. Gúmmíhanskar voru ekki til og ekki
fáanlegir þá og ég held, að minnsta kosti ekki
tilheyrandi reglugerð um innihald meðalakassa
fyrir svona lítið skip og þess vegna varð að fram-
kvæma verkið með berum höndum.
Þegar þvagpípan var búin að sjóða tilsettan
tíma færði kokkurinn mér hana á fati sem hann
hafði hreinsað vel og skyldi svo aðgerðin hafin.
Fyrst smurði ég pípuna vel og vandlega með
sáravaselíni sem var með í meðalakassanum,
og fór svo að reyna hvernig mér gengi að koma
þessu inn í þvagrásina, stýrimaðurinn stóð
við hlið mína, með fötuna tilbúna ef eitthvað
kæmi og svo voru tveir aðrir af skipshöfninni
sem stóðu á gólfinu og horfðu á. Annars voru
hinir skipverjarnir allir eða fiestir á káetuglugg-
anum, en hann var í þaki káetunnar, til þess að
sjá aðfarirnar, því að flestum þeirra hefur þetta
sjálfsagt verið nokkur nýlunda.
Mér til mikils hugarléttis virtist þetta ætla
að ganga vel. Ég ýtti þvagpípunni með mikilli
varúð inn í þvagrásina og gekk það þegjandi og
hljóðalaust þar til hún var komin svo langt að
blöðruhálskirtlinuin átti að vera náð, en þá kom
fyrirstaða. Ég ýtti þá þvagpípunni inn með þó
nokkru átaki sem varð til þess að pilturinn rak
upp mikið sársaukakvein og dróg ég þá pípuna
lítið til baka svo að ópinu skyldi linna og reyndi
svo aftur með nokkru rneira átaki en í fyrra skipt-
ið með þeim afleiðingum að fá ennþá sárara vein
frá aumingja manninum.
Örlítið hafði pípan komist lengra inn en við
fyrstu mótstöðu og gaf það mér von um að ekki
væri nema herslumunurinn eftir. Líklega hafði
einhverskonar bólga hlaupið í blöðruhálskirt-
ilinn og þanið hann út og að af því stöfuðu þessi
þrengsli og sársauki og því yrði að gera eina
tilraun enn. Eftir örlítið hlé ýtti ég svo pípunni
snögglega inn með enn meira átaki en ég áður
hafði viðhaft. Aðeins örlítið virtist mér þvagpípan
komast lengra inn en áður þó varla merkjanlegt
en pilturinn rak upp svo nístandi sársaukakvein
að líklega hefur skipshöfnin haldið að ég væri
á góðum vegi með að sálga honum, að minnsta
kosti hafði einn orð á því að ekkert vit væri í
því að kvelja manninn svona, það yrði að fara til
læknis með hann strax. En mér fannst ég ekki
mega hætta nú eftir að vera búinn að eyða dýr-
mætum tíma til einskis, en ég var þess fullviss að
haftið sem stíflaði þvagrásina væri ekki langt og
hlyti því að taka enda. Mig óaði við þeim þján-
ingum sem aumingja maðurinn yrði að þola í að
minnsta kosti 5 klst. og hvernig mundi blaðran
líta út þá. Ég ákvað því að reyna enn.
Til þess að vera viss um að þvagpípan væri
nógu hál í rásinni, dró ég hana út og smurði hana
enn betur með sáravaselíni, skoðaði hana vand-
lega um leið, sá hvergi vætla fyrir blóði og taldi
ég það sönnun þess að enginn skaði væri skeður
og gerði svo nýja tilraun. Þetta gekk allt vel þar
til kom að stíflunni aftur, ýtti ég nú með enn
meiri þunga en áður á þvagpípuna og fékk um
leið það óskaplegasta skaðræðisvein úr mann-
inum að ég hefi ekki heyrt annað verra, enda ætl-
uðu augun alveg út úr andlitunum á glugganum,
hafa sennilega haldið að nú væri ég að fullkomna
banatilræðið, enda heyrði ég eina rödd segja,
„ætlar mannhelvítið að drepa drenginn“?
Aftur dró ég pípuna til baka til að losna við
veinið, örlítið hafði pípan gengið lengra inn, þó
aðeins merkjanlegt. Með skírskotun til þess sem
ég hafði lært um þessi mál, átti endi þvagpípunn-
ar að vera rétt við blöðruopið og hlaut því að nást
í gegnum við næsta átak, ef ég væri á réttri leið.
Sú örskotshugsun greip sem sé huga minn. Er
það mögulegt að pípan hafi tekið skakka stefnu,
og að ég sé að gera einhverja óhæfu? Mér fannst
það ólíklegt, en ekki var það útilokað. Ekkert
blóð hafði verið í pípunni þegar ég dró hana út
til að smyrja hana í annað sinn en það gat óneit-
anlega verið komið nú, þó ég væri ekki farinn að
verða var við það ennþá.
Úr því sem komið var sá ég þó ekki aðra leið
en þá, að gera eina tilraun enn og hún yrði að
gerast strax, því að á meðan ég var að velta því
fyrir mér hvernig á því stæði að ég næði ekki haft-
inu úr, komst ég að þeirri niðurstöðu að ég hefði
verið of mjúkhentur í fyrri skiptin vegna ópanna
úr piltinum og sem ollu því að ég gaf strax eftir.
Nú skildi ég ekki hirða um þau. Ég sá á andlitum
skipshafnarinnar, að þaðan mundi ég mega eiga
von á mótstöðu, ef ópunum ekki linnti. Ég flýtti
mér því að finna það tak á lim piltsins að þvagrás-
in yrði sem beinust að hægt væri, stakk svo
þvagpípunni nýsmurðri inn í þvagrásina og þegar
að stíflunni og sárindunum kom andaði ég að mér
og stóð svo á öndinni á meðan ég ýtti þvagpípunni
inn með öllum þeim þunga sem ég gat komið við.
Auðvitað rak pilturinn upp alveg skaðræðis vein
og var ég eiginlega rétt að því kominn að gefa
eftir og hætta þegar þvagpípan allt í einu var laus.
Hún var kominn inn úr haftinu, enda lét vökvinn
ekki á sér standa og fatan tilbúin. Feginleikastuna
leið frá brjósti hins unga manns þegar hann fann
þrýstinginn á blöðruna minnka og sárindin hverfa
og andlitin hurfu af glugganum, þetta var ekki
lengur spennandi.
Ég giska á að um 4 sekúndur hafi liðið á
meðan þvagrásarhaftið var að rofna, en það
fannst mér langur tími. Eftir að þvagblaðran var
tæmd dró ég þvagpípuna út, því að hún þurfti að
sótthreinsast.Ég skoðaði hana um leið og kom
þá í ljós að örsmáar rauðar tægjur höfðu fest sig
við opið á þvagpípunni og sýndi það að pípan
eða pípuendinn hafði farið í gegnum einhvern
samgróning en blóð sást ekkert og það þótti mér
vænt um, því að með því var ég viss um að ég
hafði ekki gert neinn skaða.“
Sören Goos var síldarverksmiðjueigandi á Siglufirði oggerði m.a. út mb. Brödrene og var Egill Jóhannsson skip-
stjóri á honum þegar einn háseta hans þurfti nauðsynlega aðstoð vegna þvagteppu, sem Egill leysti eins og alvanur
lœknir.
54 - Sjómannablaðið Víkingur