Náttúrufræðingurinn - 1964, Blaðsíða 28

120
NÁTTÚ RU FRÆÐINGURINN
lifandi eftirlegukind frá þeim tíma, er ísland var þakið þeim skóg-
um, sem kallast arktó-tertíerir eða tertíert-mesófýtiskir (sjá Löve,
1963); hann er þá með öðrum orðum sú jurt, sem lengst hefur
lifað á íslandi. Þess ber þó að geta, að enn er ekki hægt að þver-
taka fyrir, að þessi mosi hafi ekki getað borizt til íslands á ísöld,
þegar samband hefur ef til vill verið við Austur-Grænland, en
það er önnur saga og lengri og enn að mestu á getgátum reist.
Islenzkar jurtir eru aðallega austrænar eða norrænar, og hinn
tertíeri vestræni gróður var sýnilega leystur af hólmi af jurtum
austan að og norðan, þegar loftslag tók að kólna og jökultíminn
nálgaðist. En síðar bættust nokkrar vestrænar svalviðrisjurtir í hóp-
inn að nýju. Við vitum ekki, hvenær þetta varð eða hvernig, þótt
við höldum það hafa gerzt á jökultímanum sjálfum eða rétt áður,
þegar landbrú eða eyjabrú hefur sennilega tengt ísland við önnur
lönd einhverja stund, en sumar tegundirnar hefur ef til vill rekið
með sjávarstraumum að vestan síðar. Vestrænum jurtum hefur
verið veitt minni athygli en skyldi á íslandi, þangað til upp á síð-
kastið, svo að sennilega eigum við eftir að finna fleiri tegundir og
deiltegundir en við vitum um sem stendur (sjá Löve & Löve,
1956). Mér telst til, að æðri jurtir íslenzkar af vestrænum uppruna
muni vera ellefu eða tólf, sumir telja þær færri, en sennilega eru
þær fleiri. Sumar þeirra eru jurtir, sem vaxa beggja vegna hafsins,
en ameríska deiltegundin ein er fundin á íslandi; en aðrar eru teg-
undir, sem hvergi vaxa í Evrópu utan íslands, nema ef til vill í
Færeyjum. í rauninni tilheyra þær allar sama flokki jurta og Norð-
menn kalla „vesturarktískar", en það eru tegundir, sem eru algeng-
ar vestan megin hafsins, en afar sjaldgæfar norðarlega á Norður-
löndum, en ekki sunnar í Evrópu (sjá Steindórsson, 1962, 1963;
Einarsson, 1963). Þótt ef til vill mætti segja, að það sé engu líkara
en að allar þessar jurtir hafi lagt af stað samtímis austur yfir hafið,
en farið mishratt, svo að fæstar komust alla leið til Noregs, en aðrar
dagaði uppi í Færeyjum, á íslandi eða á Grænlandi, er málið ef-
laust mun flóknara en svo. Hinar vestrænu jurtir á íslandi hafa
ellaust flutzt hingað á ýmsa vegu og á ýmsum tímum. Ef getgátan
um aldur sverðmosans er rétt, hefur hann kannski vaxið á íslandi
í 50—60 milljónir ára, en sumar hinna amerísku strandjurta hafa
sennilega borizt til landsins eftir að jökultímanum lauk.
íslenzk jurtalandafræði er enn lítt skrifað blað, ef til vill höfum