Náttúrufræðingurinn - 2006, Blaðsíða 40

Náttúrufræðingurinn
á íslandi endurspegli í raun tvær líf-
fræðilega aðskildar tegundir og
sameiginleg formfræðileg einkenni
laufblaða og tilheyrandi aldina séu
fremur komnar til vegna samhliða
þróunar.
lANDNÁM ÍSLENSKRA
BEYKITEGUNDA
Laufblöð arnarbeykis (Fagus
friedrichii) eins og þau sem fundist
hafa í Þórishlíðarfjalli og Töflu hafa
einnig komið í ljós í setlögum í
Alaska. Sú staðreynd að tegundin
hefur fundist hér á landi endur-
speglar því ósamfellda útbreiðslu
tegundarinnar á norðlægum slóð-
um.9 Setlagasyrpumar þar sem lauf-
blöð arnarbeykis finnast í hér á landi
eru þær elstu sem vitað er um á Is-
landi.7'8'11'12'48 Eintökin frá Alaska eru
talin vera úr setlögum sem mynduð-
ust á fyrri hluta og fram á miðbik
míósentíma og tilheyra Seldovian
plöntusamfélaginu.49'50 Þetta virðist
benda til þess að arnarbeyki hafi
numið hér land þá eða jafnvel fyrr.
Rannsóknir á sjávarbotni umhverfis
ísland benda eindregið til þess að á
fyrri hluta tertíertímabilsins hafi
verið landsamband milli Grænlands
og Evrópu.51 Líklegast hefur tekið
fyrir þetta landsamband um miðbik
tertíers þegar Frum-ísland varð til,
einkum við sig hryggjarins milli
Grænlands og Islands og einnig
hryggjarins milli íslands og Færeyja
til Skotlands, þegar meira og minna
stöðugt landrek flutti hið þunga efni
hryggjanna frá uppdrifssvæðinu
undir íslandi. Það er frekar ólíklegt
að landssambandið hafi haldist allt
fram á ár- eða miðmíósen þó ekki sé
unnt að útiloka það með öllu.52-53
Arnarbeyki hefur fundist á
nokkrum stöðum í Selárdals - Botns
setlagasyrpunni, en hún er talin um
15 milljón ára og einnig í Dufans-
dals - Ketilseyrar setlagasyrpunni,
sem er líklega um 13,5 milljón ára
gömul. í yngri setlagasyrpum,
Brjánslækjar - Seljár setlagasyrp-
unni (12 milljón ára) og Tröllatungu
- Gautshamars setlagasyrpunni (10
milljón ára), hafa beykileifar ekki
fundist. Það virðist ekki vera fyrr en
Skarðsstrandar - Mókollsdals set-
lagasyrpan myndaðist fyrir 9-8
milljón árum að beyki verður á nýj-
an leik áberandi í plöntusamfélög-
um. Að vísu er ekki unnt að útiloka
að beyki hafi lifað hér allt frá því að
setlögin í Töflu mynduðust og þar
til setlögin í Mókollsdal settust til,
en það hafi þá vaxið á stöðum þar
sem ummerki um gróðursamfélög
hafa ekki varðveist í jarðlögum.
Skyldleiki við útdauðar og núlif-
andi tegundir gæti bent til þess að
íslenska hrútabeykið (Fagus gusson-
ii) hafi numið hér land frá Evrópu.
Beykifræ dreifast ekki með vindi né
fuglum, og hafa nánast enga mögu-
leika á dreifingu með vatni. Bendir
þetta til þess að einhvers konar
landsamband hafi verið á milli Evr-
ópu og Islands allt fram á síðmíó-
sen? Eða benda laufblöð af hrúta-
beyki í setlögum frá síðmíósen í
Suður Evrópu og á íslandi til þess
að um sé að ræða tvær líffræðilega
aðskildar tegundir og sameiginleg
formfræðileg einkenni laufblaða og
tilheyrandi aldina séu til komnar
vegna samhliða þróunar? Er þá ef
til vili um enn eina nýja beykiteg-
und að ræða sem hefur þróast hér á
landi á míósen?
SUMMARY
Beech (Fagtcs) from Icelandic
sediments
Most of the plant fossils described from
Iceland are from Northwest and West
Iceland. The Northwest Peninsula is
known to be one of the oldest exposed
parts of the island's lava pile (1. figure).
Its lava sequences were erupted during
middle and late Miocene from about 16
to 8 Ma. Sedimentary horizons have been
found here and there between the lavas,
ranging from thin layers to thick forma-
tions (1. figure, 1. table). The sediments
often contain well-preserved plant rema-
ins. Plant macrofossils described in this
study originate from three distinct sedi-
mentary formations and pollen counts
are from six different formations (1. fig-
ure). The fossils are preserved in various
types of sediments. The 15 Ma old sedi-
ments in Mount Þórishlíðarfjall in Selár-
dalur valley (1. figure), Amarfjörður, are
thick, massive and mainly of volcanic
origin, showing considerable accumula-
tion of tephra material (2. figure, 3. fig-
ure). At the Botn coalmine exposure, in
Súgandafjörður, the 15 Ma old sediments
are mostly sandstones and iignite layers
(2. figure, 4. figure). The 13.5 Ma old sedi-
ments in Mount Tafla near Ketilseyri and
in Lambadalur, Dýrafjörður, are mostly
reddish sand- and siltstones, probably
palaeosoils (5. figure). Fossils are rarely
preserved in these reddish sediments
due to high oxidisation rate. In the
Hrútagil exposure in Mókollsdalur, the
9-8 Ma old sediments are unusually
thick, approximately 120 m in thickness
and consist of pyroclastic rocks, sandsto-
nes, siltstones, conglomerates and lignite
iayers (5. figure). Ages for most of the
Tertiary exposures in Iceland have been
established using K/Ar and Ar/Ar dat-
ing and palaeomagnetic correlation.1011'1217
At least six different fossil Fagus enti-
ties based on leaf remains have been
identified from Iceland; Fagus antipofii,
Fagus deucalionis, Fagus ferruginea, Fagus
grandifolia fossiiis, Fagus macrophylla and
Fagus orientalis fossilis?****™ For the pres-
ent paper, we studied leaves, cupules
and nuts of Fagus from (15 Ma) Mount
Þórishlíðarfjall in Selárdalur (7.-9. fig-
ure), the (15 Ma) Botn coalmine in Súg-
andaförður (8. figure), (13.5 Ma) Mount
Tafla above Ketilseyri in Dýrafjörður
fjord (10. figure), and (9-8 Ma) Hrútagil
in Mókollsdalur (11.-13. figure). Pollen
counts from all of the major sedimentary
formations at the Northwest Peninsula
and West Iceland57-8 were used to support
the stratigraphical distribution and dist-
inction between the two Fagus species
previously identified, but comparative
studies of Fagus leaves from Iceland
show that there are two distinct mor-
phospecies to be found in the Miocene
sediments of the island, Fagus friedrichii
and Fagus gussonii.9 They are clearly dist-
inguishable from each other and other
known species of Fagus and Pseudofagus
(2. table). Morphological characteristics
100
i