Náttúrufræðingurinn - 1999, Qupperneq 33

Hvað gerðist í
Tunguska?
GUNNLAUGUR BJÖRNSSON
Þann 30. júní árið 1908 varð mikil
sprenging við Tunguska-fljót í mið-
hluta Síberíu, skammt frá verslunar-
stað hirðingja, Vanavara. Sprengingin
varð í rúmlega 8 km hæð og hefur
lengi verið talið að þar hafi loftsteinn
eða halastjarna fallið til jarðar og
sprungið. Enn þann dag í dag hefur
þó ekkert fundist, þrátt fyrir ítarlega
leit, sem getur skorið úr um það með
óyggjandi hætti hvað þarna var
raunverulega á ferðinni.
hverjum sólarhring falla mörg
hundruð tonn af ryki og smá-
steinum utan úr geimnum til
jarðar. Yfirgnæfandi hluti þessa
efnis er örfínt ryk sem brennur hratt upp í
gufuhvolfinu í mörg hundruð kílómetra
hæð. Við brunann verða rykkornin afar
skært lýsandi brot úr sekúndu eða fáeinar
sekúndur, nægilega lengi til að þau birtast
okkur sem stjörnuhröp.
Stöku sinnum koma smásteinar, allt upp í
nokkur hundruð grömm, æðandi inn í
gufuhvolfið. Vegna stærðarinnar geta þeir
komist langt niður í hvolfið, jafnvel niður
Gunnlaugur Björnsson (f. 1958) lauk B.S.-prófi í
eðlisfræði frá Háskóla íslands 1982. Hann var
kennari við Fjölbrautaskólann á Akranesi 1982-
1984, stundaði rannsóknir um fjögurra ára skeið
við Nordita í Kaupmannahöfn og lauk doktors-
prófi í stjarneðlisfræði frá University of Illinois
1990. Gunnlaugur hefur starfað hjá Raunvísinda-
stofnun Háskólans frá 1991.
fyrir um 100 km hæð. Geta þeir orðið svo
bjartir að í nokkrar sekúndur verði nánast
lesbjart falli þeir á dimmri nóttu. Líklegt er að
loftsteinninn sem sást víða að á íslandi
undir lok janúar 1998 hafi verið í þessum
stærðarflokki, en sjaldgæft er að jafnvel þeir
nái alla leið til jarðar. I byrjun desember 1997
sást einnig allstór loftsteinn yfir Grænlandi
og segja sjónarvottar að hann hafi ekki bara
verið afar bjartur heldur hafi líka fylgt
honum drunur, og sumir segja að frá honum
hafi gustað í annars stafalogni. Náðist meira
að segja af honum vídeómynd á eftirlits-
myndavél á bílastæði. Með ítarlegri könnun
og samprófun vitnisburða allra sjónarvotta,
ásamt mælingum á vídeómyndinni, tókst að
ákvarða hugsanlegan lendingarstað steins-
ins á Grænlandsjökli með allnokkurri ná-
kvæmni. Sumarið 1998 var gerður út
leiðangur til leitar að leifum steinsins á
jöklinum, en hún bar ekki árangur. Er nú talið
líklegast að steinninn hafi ekki náð til jarðar
heldur brunnið upp í nokkurri hæð. ítarlega
er fjallað um leitina að leifum steinsins á
Grænlandi í nóvemberhefti Scientific Ameri-
can (Gibbs 1998).
Nokkur dæmi eru til um hnullunga sem
náð hafa alla leið til jarðar. Árið 1954 kom t.d.
steinn í gegnum húsþak í Alabama í Banda-
ríkjunum. Skall steinninn í gólfið, skoppaði
og lenti í mjöðm húsfreyjunnar. Hlaut hún af
þessu allnokkra áverka en beið ekki veruleg-
an skaða. Árið 1992 lenti 27 kg hnullungur á
stærð við fótbolta á skottloki bfls í New
York-ríki. Fór hann í gegnum skottið og
skemmdi bílinn töluvert. Tryggingafélag
Náttúrufræðingurinn 69 (1), bls. 31-34, 1999.
31