Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1979, Side 10

Náttúrufræðingurinn - 1979, Side 10
um 9 km3 (Þ. Thoroddsen, 1925) eða af sömu stærðargráðu og Skaftárelda- hraunið frá 1783. AÐDRAGANDI Nokkur aðdragandi hefur verið að þeim aldursákvörðunum sem hér verður fjallað um. Sumarið 1975 var hafist handa við að gera nákvæmt gjóskutímatal fyrir Kötlusvæðið. Það er nákvæmast á sögulegum tíma en nær orðið um 3000 ár aftur í tímann. Það var einkum tvennt sem olli Jrví að sérstaklega var hugað að aldri Eldgjárhraunanna samtímis því að unnið var að gjósku- tímatalinu. Þurrlendisjarðvegur í V.-Skaftafells- sýslu er allt að 14 m þykkur (Þ. Ipnars- son, pers. uppl.) og mun hvergi þykk- ari á landinu. Það vakti því athygli hve jarðvegurinn ofan á Landbrots-, Leiðvallar- og Álftavershrauninu er jmnnur — og ungur. Þykktin er yfir- leitt 1—2 m. Þegar gjóskulög í jressum jarðvegi voru borin saman við gjósku- lög í jarðvegssniðum utan hraunanna kom í ljós að gjóskulögin ofan á hraununum voru öll yngri en frá um 1000 e. Kr. Þar sem Jjykkur jarðvegur finnst inni á Landbrotshrauninu virð- ist um staðbundna þykknun að ræða. Hver sem orsökin kann að vera virð- ist jarðvegsmyndun á þessum hraun- um ekki hefjast fyrr en eftir að land tók að byggjast því að gjóskulagið Vlla, sem féll um Jrað bil sem land- nám norrænna manna hófst á íslandi, finnst ekki ofan á þessum hraunum. Þegar hraun renna valda Jjau tíðum raski á jarðvegi, einkum við jaðra sína. Séra Jón Steingrímsson varð vitni að slíkum aðförum Jregar Skaftár- eldahraunið var að renna austur með Síðufjöllunum og lýsir Jjví í Eldriti sínu. Við jaðra Landbrotshrauns og Álftavershrauns eru nokkur góð rof í jarðveg sem hraunin gætu hafa ekið til. Hægt er að jrekkja mörg gjósku- laganna í Jressum hreyfða jarðvegi og yngsta gjóskulagið, sem Jrekkt er með vissu, er Vlla, landnámslagið, sem áður er nefnt. Svo virðist sem Vlla hafi verið síðasta eða næst síðasta gjóskulagið sem féll á þennan jarðveg áður en hann raskaðist. Á 2. og 4. mynd eru sýnd 10 jarð- vegssnið á Eldgjárhraununum eða við jaðra Jjeirra. Gjóskulögin eru merkt með bókstaf og ártali ef eldstöðin og ártalið eru Jrekkt, annars með nafni sem vísar til einhvers sérkennis á gjóskulaginu, t. d. litar. Kötlulögin eru svört og öll fremur lík en gjósku- lög frá (iðrum eldstöðvum hafa gjarn- an einhvern annan litblæ, gráan, grænleitan eða bláan og sum eru hvít eða gulleit, t. d. lag úr gosi í Öræfa- jökli 1362, og fer Jrað eftir efnasam- setningu gjóskunnar. Sum gjóskulög- in eru tvílit. önnur sérkenni eru kornastærð, kornagerð, kristallamagn og Jjykkt gjóskulagsins. Þessi sérkenni gera kleift að fylgja tilteknu gjósku- lagi eða gjóskulögum snið úr sniði með allmiklu öryggi. Þegar Jjörf kref- ur er að auki stuðst við ljósbrotsmæl- ingar og efnagreiningar. Jarðvegs- þykkt milli gjóskulaga er og breyti- leg, m. a. eftir Jjví hve langt er á milli gosa. Gjóskulögin mynda Jjví eins kon- ar syrpur í jarðveginum sem haldast oft lítið breyttar á stóru svæði. Snið með gjóskulögum eru sýnd á 4. mynd. Gjóskulögin eru yfirleitt 4

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.