Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1979, Side 21

Náttúrufræðingurinn - 1979, Side 21
gosi. Snið 5 er tekið í Hrífuneshólma skammt frá sniði 6. Ef þessi snið eru borin sarnan sést að Vlla, landnáms- lagið, var næst yngsta gjóskulagið í jarðveginum þarna fyrir gosið sem E-1 og hraunið urðu til í. I jarðveginum ofan á hrauninu eru 12—13 gjóskulög, sjá skýringar á sniði 6, J^ar á meðal eru Kötlulögin frá 1755, 1660 og 1625. Neðsta Jjekkta gjóskulagið er ólífugráa lagið sem svo oft hefur verið minnst á í sambandi við Landbrotshraunið. Undir )>ví er aðeins eitt dökkt gjóskulag sem sést J)ó ekki alltaf. Meint H 1104 finnst ckki. Frá ólífugráa laginu niður á hraunið eru um 20 cm á Jtessunt stað. Öll snið, sem voru tekin inni á hraunasvæðinu, reyndust í samræmi við efri hluta sniðs 6 í aðalatriðum. Hér verður látið nægja að víkja að J)ví sem er frábrugðið. Eitt snið, 10, var tekið í gjallgryfju í gervigíg skammt sunnan við bæinn Hraun- gerði í Álftaveri og fékkst góð opna í jarðveginn utan í hólnum. Beint ofan á gjallinu er mjög misjjykkur jarðvegur, 10—50 cm, með óregluleg- um gjóskulögum. Hann er rauðseydd- ur J)ar sem hann er Jjynnstur og stund- um blandaður gjalli. Þar ofan á kem- ur ljósari jarðvegur með reglulegum gjóskulögum. Neðsta Jiekkjanlega gjóskulagið í honum er, eins og í öll- unt hinum sniðunum, ólífugráa lagið, og nokkru ofar finnast ljósar slitrur af gulhvítri, fínni gjósku — Ö 1362. Raunar er sniðið á gjallhólnum merkilegt fyrir aðra sök sem rétt er að líta aðeins nánar á. Svo virðist sem jarðvegsmyndun j)arna hafi byrj- að fljótlega eftir að gjallhóllinn mynd- aðist.og haldið furðu vel áfram næstu aldirnar. Jarðvegurinn er Ijós og dá- lítið leirkenndur en laus við gróft áfok og engar fokrendur koma frarn í honum. En skyndilega liættir J)essi jarðvegur að myndast. Breytingin verður alllöngu eftir 1362, á 15. eða 16. öld. Nú er Jjetta snið ekki full- komið J)ar sem töluvert urnrót fylgdi gjalltökunni í hólnum og hugsanlegt að efri hluta sniðsins vanti hreinlega af Jjeim sökum. En líreytingar á jarð- vegi koma fram á fleiri stöðunt en Jíarna um sama leyti, hann verður grófari og dekkri á litinn. Ofan við gjóskulagið úr Kötlugosinu 1625 er jarðvegurinn orðinn sandkenndur og oft með grófum fokröndum, sbr. snið 9 við Hæðarlæk. Hugsanlegt er að Kötluhlaupin liafi farið að leggja leið sína niður austursandinn á 15. öld eftir nokkurra alda hlé eins og drep- ið verður á síðar í Jjessari grein. Niðurstaðan af Jjessum jarðvegs- sniðum er sú að elsta Jiekkjanlega gjóskulagið í jarðvegi á Álftavers- hrauninu sé ólífugráa lagið frá 13. öld. Skilyrði til jarðvegsmyndunar voru góð framan af og á 13. öld var kominn 10—40 cm Jjykkur jarðvegur á hraun- in. Snið við hraunjaðarinn Kölclungshóll er kollur úr jökulurð sent stendur upp úr Álftavershraun- inu skammt suðvestan Herjólfsstaða og er hluti af jökulgarði sem hraunið rann upp að og umhverfis (J. Jónsson, 1978). Einhvern tíma hefur Jjessi hóll verið gróinn og þakinn þykkum jarð- vegi. Nú er blásin urð á sjálfum hóln- um en umhverfis hann er kragi úr jarðvegi og Jiar utan um og umhverfis er hraunið. Til að fá snið 8 var grafin 15

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.