Náttúrufræðingurinn - 1979, Síða 21

gosi. Snið 5 er tekið í Hrífuneshólma
skammt frá sniði 6. Ef þessi snið eru
borin sarnan sést að Vlla, landnáms-
lagið, var næst yngsta gjóskulagið í
jarðveginum þarna fyrir gosið sem
E-1 og hraunið urðu til í.
I jarðveginum ofan á hrauninu eru
12—13 gjóskulög, sjá skýringar á sniði
6, J^ar á meðal eru Kötlulögin frá
1755, 1660 og 1625. Neðsta Jjekkta
gjóskulagið er ólífugráa lagið sem svo
oft hefur verið minnst á í sambandi
við Landbrotshraunið. Undir )>ví er
aðeins eitt dökkt gjóskulag sem sést
J)ó ekki alltaf. Meint H 1104 finnst
ckki. Frá ólífugráa laginu niður á
hraunið eru um 20 cm á Jtessunt stað.
Öll snið, sem voru tekin inni á
hraunasvæðinu, reyndust í samræmi
við efri hluta sniðs 6 í aðalatriðum.
Hér verður látið nægja að víkja að
J)ví sem er frábrugðið. Eitt snið, 10,
var tekið í gjallgryfju í gervigíg
skammt sunnan við bæinn Hraun-
gerði í Álftaveri og fékkst góð opna
í jarðveginn utan í hólnum. Beint
ofan á gjallinu er mjög misjjykkur
jarðvegur, 10—50 cm, með óregluleg-
um gjóskulögum. Hann er rauðseydd-
ur J)ar sem hann er Jjynnstur og stund-
um blandaður gjalli. Þar ofan á kem-
ur ljósari jarðvegur með reglulegum
gjóskulögum. Neðsta Jiekkjanlega
gjóskulagið í honum er, eins og í öll-
unt hinum sniðunum, ólífugráa lagið,
og nokkru ofar finnast ljósar slitrur
af gulhvítri, fínni gjósku — Ö 1362.
Raunar er sniðið á gjallhólnum
merkilegt fyrir aðra sök sem rétt er
að líta aðeins nánar á. Svo virðist
sem jarðvegsmyndun j)arna hafi byrj-
að fljótlega eftir að gjallhóllinn mynd-
aðist.og haldið furðu vel áfram næstu
aldirnar. Jarðvegurinn er Ijós og dá-
lítið leirkenndur en laus við gróft
áfok og engar fokrendur koma frarn
í honum. En skyndilega liættir J)essi
jarðvegur að myndast. Breytingin
verður alllöngu eftir 1362, á 15. eða
16. öld. Nú er Jjetta snið ekki full-
komið J)ar sem töluvert urnrót fylgdi
gjalltökunni í hólnum og hugsanlegt
að efri hluta sniðsins vanti hreinlega
af Jjeim sökum. En líreytingar á jarð-
vegi koma fram á fleiri stöðunt en
Jíarna um sama leyti, hann verður
grófari og dekkri á litinn. Ofan við
gjóskulagið úr Kötlugosinu 1625 er
jarðvegurinn orðinn sandkenndur og
oft með grófum fokröndum, sbr. snið
9 við Hæðarlæk. Hugsanlegt er að
Kötluhlaupin liafi farið að leggja leið
sína niður austursandinn á 15. öld
eftir nokkurra alda hlé eins og drep-
ið verður á síðar í Jjessari grein.
Niðurstaðan af Jjessum jarðvegs-
sniðum er sú að elsta Jiekkjanlega
gjóskulagið í jarðvegi á Álftavers-
hrauninu sé ólífugráa lagið frá 13. öld.
Skilyrði til jarðvegsmyndunar voru
góð framan af og á 13. öld var kominn
10—40 cm Jjykkur jarðvegur á hraun-
in.
Snið við hraunjaðarinn
Kölclungshóll er kollur úr jökulurð
sent stendur upp úr Álftavershraun-
inu skammt suðvestan Herjólfsstaða
og er hluti af jökulgarði sem hraunið
rann upp að og umhverfis (J. Jónsson,
1978). Einhvern tíma hefur Jjessi hóll
verið gróinn og þakinn þykkum jarð-
vegi. Nú er blásin urð á sjálfum hóln-
um en umhverfis hann er kragi úr
jarðvegi og Jiar utan um og umhverfis
er hraunið. Til að fá snið 8 var grafin
15