Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1979, Page 26

Náttúrufræðingurinn - 1979, Page 26
argráðu og Skaftáreldarnir hafi orðið skömmu eftir að land byggðist. Helsta iieimildin er Landnáma. Þar er sagt berum orðum að jarðeldur liafi runn- ið niður í Álftaver á landnámsöld (sjá síðar í þessum kafla). Hitt er furðulegt að einungis skuli minnst á jarðeld í sambandi við Álftaverið ef það er rétt, sem rök eru færð að lrér að framan, að Jiraunin í Landbroti, Meðallandi og Álftaveri séu öll jafn- gömul. Hluti skýringarinnar kann að liggja í ]oví að Álftaverið var fjöl- lryggt en aðeins er getið um einn landnámsmann |>ar sem nú heitir Meðalland og Landbrot. Þorvaldur Tlioroddsen taldi liugsanlegt að þess- ar sveitir liefðu verið lítt byggilegt sandflæmi á landnámsöld. Atriði er varða Landbrot, Meðalland og nágrenni Ketill fíflski „nam land milli Geir- landsár ok Fjarðarár fyrir ofan Ný- koma. Ketill Hjó í Kirkjubæ, þar höfðu áðr setit papar, ok eigí máttu þar lreiðnir menn búa“ (ísl. fornrit I, 322—325). Ekki er ljóst livað átt er við með Nýkoma. Ólíklegt er að Nýkomi cigi við náttúrufyrirbæri sem orðið var til þegar menn námu land á svæð- inu, nafnið bendir fremur til að menn Jiafi orðið vitni að breytingunum sem skópu jrað. }ón Sigurðsson taldi að Nýkomi væri jsað sem nú er kallað Landbrot (Dipl. Isl. I, bls. 198), aðrir telja sennilegra að átt sé við vatnsfall í nýjum farvegi, þ. e. a. s. Skaftá (Ká- lund, 1879-82 II, bls. 310-11, 325; E. Ól. Sveinsson, 1948, bls. 91—92). Skaftá og Landbrotshraunið liggja sunnan að landnámi Ketils (sbr. 9. mynd). Landnáma nefnir aðeins einn land- námsmann þar sem nú heitir Meðal- land, Eystein Hranason, „ .. . hann kaupir lönd at Eysteini digra, þau er hann hafði nurnit, ok kvað vera með- allönd; hann Jrjó at Skarði“ (Isl. fornrit I, Hls. 324—5). Kirkjustaðurinn Skarð í Meðallandi fór í eyði á 17. öld en kirkjan var flutt í Hólmasel og fór undir liraun 1783. Eldgjárliraunin lrljóta að liafa breytt farvegum margra vatnsfalla, jreirra á meðal kvísla Skaftár, ánna sem nú falla í liana s. s. Fjaðrár (Fjarðarár), og e. t. v. einnig Geir- landsár. Mörkin milli landnámanna voru gjarnan vatnsföll. Innbyrðis af- stáða nokkurra landnáma á Jressu svæði (Meðalland, Landbrot, Síða) er óljós, Jrað eru landnám þeirra Ketils fíflska, Eyvindar karpa og Eysteins digra og í framhaldi af J>ví landnám Eysteins Hranasonar (ísl. fornrit I, bls. 322—25, og kort 12). „Landnáma gerist nú um stund lieldur ruglings- leg,“ segir Einar Ól. Sveinsson (1948, Ids. 94) og á við tvö síðastnefndu land- námin. Frásögn Landnámu stenst afar illa miðað við núverandi aðstæður á Jressu svæði og verður ekki annað séð en Eyvindi karpa og Eysteini digra sé ætlað sama landnámið austan Geir- landsár (sjá t. d. E. Ól. Sveinsson, 1948, bls. 94—95 og Isl. fornrit I, bls. 325 nm). Sédiins vegar gert ráð fyrir að Landbrotsliraunið liafi runnið á fyrri hluta 10. aldar og breytt farveg- um ánna sem landnámin miðuðust við í uppliafi er fengin nokkur skýr- ing á ruglingnum. Geirlandsá gæti liafa runnið beint suður láglendið í uppliafi en hrakist langt austur á bóg- inn, lræði undan Jrrauninu sjálfu og 20

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.