Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1979, Page 28

Náttúrufræðingurinn - 1979, Page 28
byggð var komin um miðja 19. öld þar sem engin var áður (Þorvaldur Thoroddsen, 1911, bls. 154-155). Atriði er varða Álftaver og Mýrdalssand Landnáma minnist tvívegis á jarð- eld og eldsuppkomu í sambandi við landnám í Álftaveri og á svæðinu sem nú er austurhluti Mýrdalssands. Molda-Gnúpr „nam land milli Kúðafljóts og Eyjarár, Álptaver allt; þar var þá vatn mikit ok álptaveiðar á. Molda-Gnúpr seldi mörgum rnönn- um af landnámi sínu ok gerðist þar fjölbyggt, áðr jarðeldr rann þar ofan, cn þá flýðu þeir vestr til Höfða- brekku. . .“ (Isl. fornrit I. 2, bls. 330). í þessum texta er, auk jarðeldsins, tvennt sem rétt er að huga nánar að, vatnið og flóttinn vestur yfir Mýrdals- sand. í Álftavershrauninu er stórt gervigígasvæði. Gervigígar myndast cius og kunnugt er þannig að hraun rennur yfir votlendi eða vatn. Til- vera þeirra á þessum stað er a. m. k. vísbending. Hugsanlegt er að Molda- Gnúpur hafi flúið vestur yfir Mýr- dalssand vegna þess að um annað var ekki að ræða — að austanverðu voru Leiðvallarhraun og Landbrotshraun að renna fram samtímis jarðeldinum sem fór ofan í Álftaver. Hrafn hafnarlykill nam land norð- an og ofan við Molda-Gnúp „milli Hólmsár ok Eyjarár ok bjó í Dyn- skógum; hann vissi fyrir eldsupp- kvámu ok færði bú sitt í Lágey“. Eyjará mun hafa verið á miðjum Mýr- dalssandi, á svipuðum slóðum og nú heitir Blautakvísl. Lágey er töluvert vestan við vesturjaðar Álftavers- hraunsins (S. t. s. Isl. IV, bls. 195, 198, 244—45, 292). Dynskógar og Lágey ertl aftur nefnd í máldögum frá 14. og 15. öld, að öðru leyti er saga þeirra óljós. Saga byggðar á Mýrdalssandi eftir jarðeldinn er álíka óljós. Besta sam- antektin um hana er grein Einars Ól. Sveinssonar í Skírni 1947. Hér verður aðeins drepið á tvö atriði varðandi þessa byggð. Fyrst eftir jarðeldinn hlýtur hraunasvæðið austan til á sand- inum að hafa verið nokkuð hátt yfir umhverfið. Það kann svo aftur að hafa valdið því að jökulhlaup Kötlu- gosa lögðust af meiri þunga en áður á vestursandinn þar sem land var nú lægra og eyddu bæjum á því svæði. Heimildir eru fyrir því að marga bæi og tvær kirkjur tók af í Höfðárhlaupi um 1179 (Bisk. I, bls. 282-3). Höfðá cr sama áin og Múlakvísl. Þetta hlaup virðist því aðallega hafa gert usla á vesturhluta Mýrdalssands. Varðandi byggð á Álftavershraun- inu á 14. og 15. öld (Dynskógar) skal aðeins ítrekað að svo virðist sem skil- yrði til jarðvegsmyndunar á hrauninu hafi verið góð fram á 15. öld (sbr. bls. 15 og snið 9). Kötluhlaupin vírðast ekki hafa lagt leið sína á austursand- inn fyrr en á 15. öld, væntanlega eftir að fyrri hlaup höfðu hækkað vestur- sandinn til jafns við Álftavershraun- ið, sbr. það sem sagt er hér á undan. Það hefur því getað gróið upp í næði í 5 aldir. Dynskóga er getið í Land- námu og síðan aftur á tímabilinu 1332—1480 (Oddamáldagar, Dipl. Isl. II, bls. 291; IV, bls. 73; VI, bls. 325) — en ekki síðan (Oddamáldagi 1553, Dipl. Isl. XII, bls. 653). Þeir hafa far- ið í eyði rnilli 1480 og 1553. Ýmislegt bendir til að bær neðar á Álftavers- hrauninu hafi farið í eyði um svipað 22

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.