Náttúrufræðingurinn - 1979, Page 43

(16. október) fór ég ásamt Skarphéðni
Þórissyni, líffræðingi, og gróf upp bú-
ið, sem reyndist staðsett um 25 cm
inni í veggnum. Það var um 20—25
cm langt, 13—14 cm breitt og 10 cm
hátt (7. mynd). f búinu fundust alls
250 geitungar (31 karldýr, 210 þernur
og 9 drottningar) auk fjölda lirfa og
púpa. Ein af drottningunum var
greinilega eldri en hinar, þar sem
vængir hennar voru rnjög slitnir. Auk
þess var afturbolur hennar miklu
þrútnari en á hinum. Hún liefur vænt-
anlega verið stofnandi búsins.
Mér var tjáð, að sumarið áður (1977)
liafi einnig verið mikið um geitunga
í jressum sama garði, og hafi þá vænt-
anlega verið bú í horni við tröppur
hússins. Því virðist sem þessi tegund
hafi lifað af vetur hér á landi. Alls
fundust 11 drottningar í og við búið,
en sennilega hafa fleiri verið flognar
l)urt og bíða nú hugsanlega næsta
sumars. Það verður því fróðlegt að
fylgjast með því, hvort áframhald
verður á búsetu tegundarinnar hér á
landi. Þá hef ég heyrt því fleygt, að
geitunga liafi orðið vart víðar í Laug-
arneshverfinu á undanförnum árum,
en frekari staðfestingu á því hef ég
ekki fengið. Mér þykir ekki ólíklegt,
að tegundin geti þrifist hér á landi,
þar sem hún er útbreidd norður um
alla Skandinavíu. Það sást þó greini-
lega af búinu, sem athugað var síðast-
Iiðið haust, að skilyrðin hér eru ekki
sem best, þar sem enn var mikið af
lirfum í uppvexti í klakhólfunum,
þótt mjög væri áliðið sumars. Sumar-
ið virðist þó vera nægilega langt til
að nokkrar drottningar komist á legg.
Tegundin er útbreidd og algeng urn
alla Evrópu, frá Miðjarðarhafi til
nyrstu héraða Skandinavíu, en sunn-
an Miðjarðarhafs er hún ekki. Hún
er einnig útbreidd austur eftir Asíu
og í N.-Ameríku suður til fylkjanna
N.-Karólínu, Nýju-Mexíkó, Arizóna
og Kaliforníu. Þá hefur hún einnig
verið flutt inn til Nýja-Sjálands
(Kemper & Döhring 1967; Guiglia
1972).
Algengast er, að búin séu staðsett
í jarðholum, en þessi tegund er þó
ekki eins bundin við slika staði og
V. germanica. Samkvæmt Spradbery
(1973) voru 77% athugaðra búa í
jarðholum, efi sú könnun fór fram á
Bretlandseyjum, sem fyrr greinir.
Önnur bú voru t. d. staðsett í holum
húsveggjum eða á háaloftum, í tóm-
um býflugnakössum eða hangandi á
trjágreinum og trjástofnum og á ýms-
um fleiri stöðum.
Að gerð og lögun eru búin að
mörgu leyti svipuð og hjá undanfar-
andi tegund. Búin hjá V. vulgaris eru
þó gulleit eða brún á lit (ekki stein-
grá) og miklu stökkari, en þau
hrökkva auðveldlega í sundur, ef á
þeim er tekið. Skurnin utan um búið
er svipað uppbyggð og hjá V. ger-
manica, þ. e. gerð úr skeljalaga papp-
írsflögum, sem skarast, en flögurnar
eru miklu lausari hjá V. vulgaris og
með loftrúmi á milli þeirra (Sprad-
bery 1973).
Fjöldi einstaklinga í búi er svipað-
ur og hjá undanfarandi tegund.
Auðvelt er að aðgreina karldýr (4.
mynd) frá drottningum (3. mynd) og
Jjernum, en fálmarar Jjeirra eru tölu-
vert lengri; liðir fálmaranna eru
lengri og auk Jjess einum fleiri eða 13
að tölu. Þá hafa karldýrin engan gadd.
Drottningar og Jjernur eru hins vegar
37