Náttúrufræðingurinn - 1981, Blaðsíða 8

aö silungar voru í flestum tilvikum
veiddir í vötnum, sem ýmist eru úr
byggð eöa eru viö mjög strjála byggð. I.r
þannig aðkomin mengun mun líklegri i
þessum vötnum en staöbundin mengun.
Staöbundin mengun væri fyrst og
fremst hugsanleg i Klliðavatni og Apa-
vatni.
Alfa-ísómcr hexaklórcýklóhexans er
fleygari en bæöi beta- og gamma-
ísómerarnir (Brooks 1974a) Alfa-
ísómerinn er þannig líklegri til þess aö
„gufa upp“ frá notkunarstað eöa fram-
leiöslustað en hinir ísómerarnir og
breiðast um lofthjúpinn. Verður því
næst að ætla, að cfni jtetta dreifist um
lendur og höf með regnvatni og safnist
vegna fituleysni sinnar i fituvef manna
og dýra. Nægar hcimildir cru og fyrir
jtví, að ýmis klórkolefnissambönd finn-
ast í andrúmslofti og regnvatni (Masa-
hiro & Takahisa 1975; Mayes 1975;
Urone 1976). Að auki veröur aö telja, aö
mun meira sé af alfa-ísómernum (i
Gammatox (R) cr 55 — 70'/í af alfa-
hexaklórcýklóhexani) en af öðrum
ísómerum hexaklórcýklóhexans.
Heimildir urn magn alfa-HCH í fisk-
um virðast vera af mjög skornum
skammti. Magn jtessa efnis í silungum
úr fimm vötnum ('Tafla I) var raunar
hið santa og við höfum áður fundiö í
hreindýrafitu (Jóhannes Skaftason &
Þorkell Jóhannesson 19 7 9 b). Mjög
svipað magn var í laxaseiðum (óbirtar
athuganir). I silungum úr Apavatni var
magn alfa-HCH hins vegar miklu meira
(Tafla II). Athyglisvcrt er i [tessu sant-
bandi, að fita var einnig rniklu meiri í
silungi úr Apavatni cn úr öðrum viitn-
um (Töflur I og II). Hamelink & Sjtacie
(1979) héldu |tví fram, að „feitir“ fiskar
gætu bundið mun mcira af fitusæknum
efnum en „grannir" fiskar sömu jtyngd-
ar og jafngamlir. Væri fitan öruggt
merki um mikla hreyfingu og fæðutekju
og jtar með upptöku fitusækinna efna úr
vatninu. Þá er jtess að minnast, að fiskar
hafa hitastig og efnaskipti, sem er háð
umhverfinu. í tiltölulega hlýju vatni,
eins og Apavatn verður að teljast, gæti
jtví fæðutekja og um leiö upptaka
framandi efna verið meiri en i kaldara
umhverfi að öðru óbreyttu. Sýnt hefur
verið fram á jtetta fyrir DDT (Murphy
& Murphy 1971). Þessar skýringartil-
gátur rekast hins vegar á jtann vegg, að
hexaklórbenzen er engu síöur fitusækiö
en alfa-HCH og magn j^ess var engu
meira i silungi úr A|3avatni en úr öðrttm
vötnum (Töflur I og II). Verður þannig
ekki komist hjá jtví aö ætla, aö stað-
bundinnar mengunar af völdum
alfa-HCH kunni að gæta í Apavatni.
Sama kynni að einhverju leyti að vera
uppi á tcningnum í öðrum vötnum (sbr.
Töflu I).
Magn hexaklórbenzens var að
meðaltali sem næst 30 ng/g í silungi úr
öllum vötnum (Töflur I og II). Heldur
meira magn var í laxaseiðum. í hrein-
dýrafitu höfum við mælt hexaklórbcnz-
en í magni, sem yfirleitt var af sömu
stærðargráðu og í silungssýnum (Jó-
hannes Skaftason & Þorkell Jóhannes-
son 1979b). Hið tiltölulega jafna magn
hexaklórbenzens í hreindýrafitu, silungi
og laxaseiðum virðist þannig eindregið
benda til aðkorninnar mengunar. Niimi
(1979) mældi hins vegar mun meira
hexaklórbenzen i jtremur tegundum
vatnafiska í Ontariovatni í Kanada eða
að meðaltali ca. 500 ng/g fitu. Verður
þvi að telja, að í vatninu hafi gætt stað-
bundinnar mengunar.
Magn PCB-efna var um jtað bil 100
102