Náttúrufræðingurinn - 1981, Blaðsíða 24

það hæg að ólíklegt má teljast að hún
valdi nokkurs staðar umtalsverðri salt-
mengun í lindavatni eða borholum.
SJÁVARSELTA í JARÐHITA-
VATNI
I borholum á Suðurlandi allt frá Ölf-
usi og austur undir Eyjafjöll verður vart
seltu í jarðhitavatni. Seltan viröist af
hafrænum uppruna, hins vegar er
nokkrum vandkvæðum bundið að skýra
hvernig sjór hefur náð að blandast jarð-
hitavatninu, sem komið er djúpt úr
jörðu og kemur til yfirborðsins fjarri
strönd. Líklegasta skýringin er sú, að
sjór hafi náð að metta eða menga mjög
berggrunn Suðurlandsundirlendisins á
þeim tímaskeiðum sem liann hefur legið
yfir því, þ. e. í lok jökulskeiða. Salt-
mengunin i vatninu stafar þvi af hæg-
fara útskolun sjávar úr berggrunninum.
Samkvæmt því ætti hún að fara
minnkandi með timanum.
I borholum og hverum á annesjum
landsins hefur víða orðið vart salt-
mengunar. Má þar nefna staði eins og
Alftanes, Seltjarnarnes, Akranes,
Reykjanes við Isafjarðardjúp að
ógleymdum Reykjanesskaga. Þarna
mun seltan ckki stafa af útskolun á
gömlum sjó úr bcrginu, heldur af inn-
troðslu sjávar frá strönd djúpt niður i
jarðlögin. Seltan hefur jafnan verið til
óþurftar þar sem þclta vatn hefur verið
notað í hitaveitur vegna ta'ringaráhrifa
hennar. í Hitavcitu Suðurnesja í
Svartsengi er t. d. ekki ha'gt að nota
jarðhitavatnið bcint hcldurer það látið
hita upp kalt ferskt vatn, sem síðan er
notað i hitaveituna. Við þetta tapast
mikil hitaorka. ,\ Reykjanesi hefur salt-
ið hins vegar efnahagslega þýðingu þar
sem unnin eru ýmis sölt úr jarðsjónum.
Þcss misskilnings hefur stundum gætt
nú í seinni tíð, að saltsuða sú sem
stunduð var hér fyrr á öldum t. d. á
Reykjanesi \ ið ísafjaröardjúp, hafi verið
eiming jarðsjávar. Svo var ekki heldur
var jarðhitinn notaður til að eima sjó.
Það er nánast rcgla, að þar sem hverir
og laugar koma upp i eyjum við landið
er vatnið sjávarmengað. Svo cr um
jarðhitavatn víða i Brciöafjarðareyjum
og í Hrísey á Eyjafirði. Tvívetnismæl-
ingar benda til þess, að þetta vatn sé
komið ofan af landi og hafi sigið um
berglög eða set sjávarbotnsins. Það
liggur nánast í augum uppi, að vatnið
hlýtur að komast í snertingu við sjó í
jarðlögum sjávarbotnsins.
Mynd 1: Hér getur að lita hvernig jarðsjór gengur inn undir vestasta hluta Reykjanesskaga.
Dýptarlinurnar sýna dýpið niður á hann rniðað við sjávarmál. Dýptarlínur á jarðsjó eru
dregnar skv. Jóni Ingimarssyni og Jónasi Elíassyni (1980). Ofan á jarðsjónum flýtur linsa af
fersku vatni sem þykknar inn til lands og það er þungi hcnnar sem sveigir jarðsjávarborðið
niður. Þverskurðarmyndin sýnir þetta best. Hún sýnir einnig lóðrétt hingstreymi jarðhita-
vatns undir háhitasvæðinu í Svartsengi.
Fig 1: Here is shown how the sea has mvaded the stratapile in the weslernmost part of Reykjanes peninsula
S W Iceland. The contours give the depth to the sea water according to sea level (Ingimarsson and Eliasson
1980). A fresh waler lens floats on the subterranean sea and becomes thicker inland. Its load makes the
concave form of the sea waler level. The cross section gives mdicahon of this. It also shows the convection
fíow of thermal water beneath the Svartsengi high lemperature area.
118