Náttúrufræðingurinn - 1981, Blaðsíða 34

6. mynd. Táknræn mynd af atómi. Raf-
cindirnar sveima í kring um kjarna, sem
gerður er úr nifteindun og róteindum. Nift-
eindir og róteindir innihalda svo þrjár
punktiaga agnir, kvarka.
einn kvarka til skoðunar, rétt eins og
ógerlegt er að slíta norðurskaut seguls
frá suðurskautinu. Kvarkatilgátan hef-
ur ltins vegar útskýrt aragrúa fyrirbæra
og sagt fyrr um önnur.
Kvarkar eru auðkenndir með eigin-
leika, sem nefnist litur, en gæti allt eins
heitið eitthvað annað. Kvarkarnir hafa
Jtrjá liti: gult, blátt og rautt (7. mynd).
Að auki á hver litur sinn and-lil og Jteir
iieita and-gult, and-blátt og and-rautt.
Menn telja, að sú regla gildi um kvark-
ana, að sérhver hópur þeirra verði að
vera litlaus. Rauður, gulur og blár sam-
an eru litlaus hópur . Rautt og andrautt
saman er litlaust o. s. frv. Hvereinstakur
kvarki hefur einhvern lit og getur [rví
ekki komið fyrir stakur (8. og 9. mynd).
Krafturinn milli tveggja kvarka
minnkar ekki með fjarlægðinni ntilli
Jteirra. Kvarkar í hóp hegxa sér [dví líkt
og þeir væru festir saman með gormum.
Rf við reynum að skilja tvo kvarka að,
tognar á gormunum og þar hleðst upp
stöðuorka, sem að lokum nægir til
ntyndunar tveggja nýrra kvarka, svo að
við sitjum uppi með tvö kvarkapör en
ekki tvo einangraða kvarka. Astæða er
þvi til að ætla, að aldrci verði unnt að
einangra kvarka (10. mynd).
HRAÐLAR
V'iðlcitni manna til að skilja eðli ör-
einda var kveikjan að skannntasviðs-
fræðinni. Nú er svo komið, að framfarir í
öreindafræði og skammtasviðsfræði
haldast i hendur, en tilraunir hafa sífcllt
færst fjær daglegri reynslu. bau tæki,
sem nú á dögum eru notuð við öreinda-
rannsóknir eru líklega stórbrotnustu
vélar, sem menn hafa smíðað. Þetta eru
hinir svoncfndu hraðlar, sem beitt er lil
að koma örcindum á ógnarhraða, mcira
7. mynd. Nifteind er gerð úr þrcmur kvörk-
um, hér táknaðir með röstum en oft mcð
mismunandi litum; gulur: strikaður, rauð-
ur: punktaður og blár : rúðustrikaður.
Mesóna innihcldur tvo kvarka. Annar
kvarkinn hefur einhvern lit en hinn tilsvar-
andi and-lit.
128