Náttúrufræðingurinn - 1981, Blaðsíða 49

Ritfregnir
ICELAND AND MID-OCEANIC RIDGE
Undir þessu nafni gefur Rannsóknarráð
Rikisins út nokkrar skýrslur um rannsóknir
sovétskra jarðvísindamanna á Islandi og
nálægum hafsvæðum. Rit þessi voru gefin út
á rússnesku árið 1977 og er það mikill akkur
að fá þau nú á ensku og þar með aðgengileg
flestum. Skýrslurnar hafa undirfyrirsögn er
greinir frá meginefni hverrar skýrslu. Hér á
eftir verður getið tveggja fyrstu skýrslnanna
og vcrður þeirra síðan getið jafnóðum og
þær koma út.
ICELAND AND MID-OCEANIC
RIDGE, STRUCTURE OF THE OCEAN
FLOOR
333 bls. alls (fjölrituð)
Rannsóknaráð Rikisins, Reykjavik 1980
það hefti, sem hér er til umræöu, fjallar
um niðurstöður rannsókna á gerð hafs-
botnsins milli Grænlands og Evrópu, eink-
um á svæðinu milli Islands og Jan Mayen.
Verkið er einkum grundvallað á þeim jarð-
og jarðeðlisfræðilegu gögnum, sem safnað
var á rannsóknarskipunum Akadcmic
Kurchatov og Mikhail Lomonosov á árun-
um 1971—73. Rannsóknaraðferðir voru
margvislegar, enda eru um þrjátíu höfundar
skrifaðir fyrir ritinu. Segul- og þyngdarsvið
var mælt, gerðar endurkastmælingar (set-
þykktarmælingar), bylgjubrotsmælingar,
bæði djúpar og grunnar, og varmaflæði
mælt. Botnsýnum var safnað, bæði grjóti og
setkjörnum, og lofttegundir i seti og í sjó
greindar. Ljóst er að hér er komiö allmikið
safn forvitnilegra gagna, gagnlegt framlag
til könnunar þessa svæðis. Þó má segja að
t. d. flest jarðcölisfræðilegu gögnin jafnist
livorki hvað varðar magn né gæði á viö
önnur gögn af svæðinu, sem nú eru kunn.
Hafa ber i huga að mælingar þessar voru
framkvæmdar fyrir tiu árum, og fyrst birtar
fyrir fjórum, og það rýrir gildi verksins sem
frantlags til umræðu dagsins í dag.
Bókin er i raun safn sérhæfðra greina, þar
sem hver kafli segir frá niðurstöðum ákveð-
innar rannsóknaraðferðar, frckar en reynt sé
að varpa ljósi á hvert jarðfræðilegt fyrirbæri
með hjálp allra tiltækra gagna. Af þessu
leiðir að varla er hægt að finna neina sam-
eiginlega niðurstöðu þessara rannsókna. Þó
leitast Gleb Udintsev, foringi hópsins, við að
setja fram heildarmynd af gerð og jarðsögu
jiessa sva^ðis. Mesta athygli vekur hversu
tregur hann er, og reyndar meirihluti höf-
unda, að viðurkcnna botnskriðskenninguna
alþekktu. Það þykir okkur unglingum, sem
aldir eru upp við þá „hefðbundnu" hcims-
mynd, jaðra viö glannalega framúrstefnu.
Kenning þeirra er sú, að undir öllu Norð-
ur-Atlantshafinu sé forn meginlandsskorpa,
mismikið sigin i sæ. Sig þetta veröur vegna
þess að jarðskorpan ést upp neðanfrá og
ummyndast um leið í úthafsskorpu. Þó er
gert ráð fyrir að nokkur gliðnun hafi átt sér
stað, og þá helst á sprungukerfi rekhryggj-
anna á hafsbotni, en minnst á Island. Sumir
höfundanna virðast þó vera hallir undir
botnskriðskenninguna, einkum þeir sem
standa föstum fótum i túlkun jarðeðlis-
fræðilegra mælinga.
Undirrituðum finnast þau rök, sem færð
eru gegn botnskriði heldur haldlaus, enda er
víða fariö frjálslega og ónákvæmt meö stað-
reyndir, t. d. aldursgrciningar.
Nokkuð er að ritvillum í bókinni, og
einkum eru þær bagalegar þegar slíkt bitnar
á tilvitnunum og tölum. Þá mætti útdráttur
hafa fylgt, en hann er aö finna í frumútgáf-
unni. Nöfn höfunda vantar á titilblaö og
kápu, en það er til óþurfta við tilvitnanir og
skráningu. Blaðsíður bókarinnar eru núm-
Náttúruíricðingurinn, 51 (3), bls. 143—144, 1981
143