Náttúrufræðingurinn - 1985, Blaðsíða 48

hans. Sveinn getur þess, að hlaup geti
komið í Súlu „án þess að nokkurra
áhrifa gæti á Skeiðará." í framhaldi af
þessum orðum segir Sveinn að „til
þessa liggja eðlilegar orsakir" sem fel-
ist í því að Skeiðarárjökull gangi yfir í
hlíðar Lómagnúps og stífli Súlu og
Núpsá og myndist þá lón sem tæmist í
hlaupum. Það er athyglisvert,að hann
nefnir áður, að þessi hlaup komi í
Núpsvötn eða Súlu sem bendir til að
Súla hafi þrátt fyrir allt verið við líði
þótt jökullinn hafi gengið fram.
Á 2. mynd er í grófum dráttum sýnd
lega jaðars vesturhluta Skeiðarár-
jökuls eins og lesið verður úr heim-
ildum þeim, sem getið er hér að fram-
an. í stuttu máli er framrásarsaga vest-
ur hluta Skeiðarárjökuls eftirfarandi:
Talið er að jöklar á íslandi fari fyrst (á
sögulegum tíma) að ganga verulega
fram um 1700, og af gögnum sem hér
að framan er vitnað í er að sjá, sem
Skeiðarárjökull hafi farið að ganga
fram upp úr 1700 en hve langt hann
var kominn um 1760 er ekki vitað en
þó er afar ólíklegt, að hann hafi náð
lengra en síðar varð. Öruggar heim-
ildir geta um framrás jökulsins árið
1784 og sennilega hefur hann þá geng-
ið fram á svipaðar slóðir og jökulgarð-
arnir eru nú. Árið 1793 hefur jökullinn
hopað en aftur gengur hann fram um
1812 en þá náði hann ekki út að garð-
inum og hopar strax aftur. Virðist
hann ekki hafa gengið fram á ný fyrr
en laust fyrir 1857, en um 1859 hefur
jökullinn aftur hopað nokkuð. Næst
gengur hann fram skömmu fyrir 1875
en hopar fljótt aftur. Síðast gengur
jökullinn fram um 1890-95 og eftir
það hefur hann hopað, þó í rykkjum.
Alkunna er að skriðjöklar skríða
stöðugt fram en stundum kemur í þá
gangur; þá skríða þeir fram um mörg
hundruð metra eða jafnvel nokkra
kílómetra á fáeinum vikum eða mán-
uðum. Skeiðarárjökull virðist hegða
sér svipað en þó er þar nokkur munur
á. Framskrið Skeiðarárjökuls virðist
vera í rykkjum. Hann skríður nokkuð
hratt fram um tíma en hopar síðan.
Framskriðið virðist taka nokkurn
tíma, að líkindum fáein ár. Það er því
öllu hægar en gangur eins og verður
t. d. í Brúar- eða Síðujöklum. Skýr-
ingar er e. t. v. að leita í landslagi því,
sem jöklarnir liggja í. Landið undir
Skeiðarárjökli hefur nokkuð jafnan
halla frá jökuljaðrinum á Skeiðarár-
sandi og norður undir Grímsvötn.
Þarna er brattara en undir bæði Síðu-
og Brúarjökli, eins og sjá má á korti
Jóns Eyþórssonar, sem birt er í bók
Sigurðar Þórarinssonar (1974).
Ákoma ofan hjarnamarka safnast fyrir
uns ákveðnu marki er náð: jökullinn
er þá kominn í ójafnvægi og hleypur
fram. Skeiðarárjökull virðist ekki ná
ójafnvægi í líkum mæli og hinir flatari
skriðjöklar. Vera má að brattans
vegna skríði Skeiðarárjökull jafnar
fram en hinir. Það er líka athyglisvert,
að Skeiðarárjökull skuli svo oft hafa
gengið fram að sama garðinum eins og
dæmin sanna. Það liggur e. t. v. í þeim
jafnvægismörkum sem minnst var á að
ofan, þannig að jökullinn hleypur ekki
fram fyrr en ákveðið magn af ís hefir
safnast saman ofan til í jöklinum og
það magn nægir aðeins til, að jökull-
inn nái út að títt nefndum görðum.
ÞAKKIR
Kristján Sæmundsson og Jón Eiríksson lásu yfir
handrit að greininni og iagfærðu margt, sem
betur mátti fara. Sjöfn Kristjánsdóttir afritaði
klausurnar úr dagbókum Eggerts Ólafssonar og
Bjarna Pálssonar. Þeim eru þakkir skyldar.
HEIMILDIR
AMS. 1950. U. S. Army Map Service.
Blað 5918 I. Mælikvarði 1:50.000
AMS. 1951 U. S. Army Map Service. Blsð
5919 II. Mælikvarði 1:50.000
42