Náttúrufræðingurinn - 1986, Qupperneq 59

KRAPTUR ALMÆTTISINS
Næst skulum við glugga í ginnhelg
rit um Síðueld. í „Einfaldri og sannri
frásögn um jarðeldshlaupið í Skafta-
fellssýslu árið 1783 eftir Jón prófast
Steingrímsson og Sigurð Ólafsson
klausturhaldara“ (Jón Steingrímsson
& Sigurður Ólafsson 1783) segir svo
um gang gossins, en það hófst 8. júní
1783:
„ . . . Þann 18. júni kom eitt sérdeilis
ógnarlegt eldhlaup úr gjánni, sem í sínu
framkasti fyllti uppá barma Skaptár-
gljúfur og hljóp fram á aurana, sem
voru þá allir fjalla á milli til að sjá sem í
logandi björtu báli og tindran stæði;
stóðu þá þokumokkar hvítir upp beggja
megin af ánum, er nú voru uppstíflaðir
fyrir austan og vestan af eldhraunun-
um, að austan var allt eitt vatn fyrir
endilöngum Hæl og náði á neðri brýr
fjallsins, þá mestallur skógur þar fór í
kaf; að vestan allt undirlendi og tún á
kóngsjörðinni Hvammi, sem upp-
hleypti þar jörðu víða. Allt þetta vatn
var vellandi af hita og nær þessi gufa
var orðin of þung í loptinu, kom úr
henni steypiregn með sterkum skrugg-
um og glumrum, sem mörgum brekk-
um jarðar hleypti í sundur og niður til
grunna þar báðu megin við dal-
inn . . . “
I „Fullkomnu skrifi um Síðueld“ eft-
ir Jón prófast (Jón Steingrímsson
1783) segir ennfremur;
„ . . . Pann 14. júlii, sama dag eldur-
inn fór ofan yfir fossinn kom í 4. og nú
síðasta sinn eitt hræðilegt eldframkast
úr gjánni með suðu, braki og brestum
og þvflíkum undirgangi, sem allt ætlaði
um koll, sem jók hjer og svo mikil
eldslög og skruggur, að varla varð and-
artak á milli dægrum saman. Eldglossið
ljek um menn utan húsa og innan, þó
fjekk enginn þar af bráðan dauða. Alla
þá viku sást hvorki til lopts nje sólar
það minnsta af þeirri þykku reykjareld-
gufu og svælu, er hjer lá yfir . . .
. . . Pann 20. júlí, sem var 5. sunnu-
dagur eptir Trinitatis, var sama þykk-
viðri með skruggum, eldingum, skruðn-
ingi og undirgangi, en af því veður var
spakt fór jeg og allir, sem hér voru þá á
Síðunni, innlendir og aðkomnir, sem
því gátu viðkomið, til kirkjunnar með
þeim ugga og sorgbitnum þánka, að
það kynni að verða í seinasta sinni, að í
henni yrði embættað af þeim ógnum,
sem þá fóru í hönd, og nálægðust, er
litu svo út, að hana mundi eyðileggja
sem hinar 2. Nær vjer þangað komum,
var svo þykk hitasvæla og þoka, sem
lagði af eldinum ofan árfarveginn, að
kirkjan sást naumlega, eða svo sem í
grillingu úr klausturdyrunum, skruggur
með eldingum svo miklar kippum sam-
an, að leiptraði inn í kirkjuna og sem
dvergmál tæki í klukkunum, en jarðar-
hræringin iðugleg. Sú stóra neyð, sem
nú var á ferð og yfirhangandi, kenndi
mjer nú og öðrum að biðja guð með
rjettilegri andakt, að hann af sinni náð
vildi ei í hasti eyðileggja oss og þetta
sitt hús, þá var ogso hans almættis-
kraptur mikill í vorum breyskleika. Jeg
og allir þeir, sem þar voru, vorum þar
aldeilis óskelfdir inni; enginn gaf af sjer
nokkurt merki til að fara út úr henni
eða flýja þaðan, meðan guðsþjónustu-
gjörð yfir stóð, sem jeg hafði þó jafn-
lengri, en vant var; nú fannst ei stundin
of löng að tala við guð. Hver einn var
án ótta biðjandi hann um náð og biðj-
andi hann þess, er hann vildi láta yfir
koma. Jeg kann ei annað að segja, en
hver væri reiðubúinn þar að láta lífið, ef
honum hefði svo þóknast, og ei fara
þaðan burtu, þó að hefði þrengt, því
hvergi sást nú fyrir hvar óhult var orðið
að vera. Jeg hætti að tala hjer frekar
um, svo ei kunni að segjast með sanni,
jeg vildi hér með leita mjer eða öðrum
lofdýrðar af mönnum. Nei, ekki oss,
heldur þínu nafni drottinn gefum vjer
dýrðina. Skoðum heldur, hvað hjer
skeði fyrir hans krapt og eptir hans
vilja. Eptir embættið, þá farið var að
skoða, hvað eldinum hefði áfram mið-
að, þá var það ei um þverfótar, frá því
265