Náttúrufræðingurinn - 1965, Blaðsíða 6

164
N Á TTÚ RUFRÆÐ INGURI N N
blæ. Allbreytileg, oft 9—11 cm á hæð. Mjótt afbrigði verður öllu
hávaxnara. Fjörugrös þykja góð til fóðurs og voru etin fyrrum
líkt og söl og maríukjarni. — Sjávarkræða (Gigartina mamillosa eða
G. stellata) er allsvipað fjörugrösum, en auðþekkt á því, að dálítil
renna er öðrum megin á henni, en fjörugrös eru alveg flöt. Vex
á sömu slóðum. Erlendis eru fjörugrös og sjávarkræða talsverð
verzlunarvara, sem gengur undir nafninu „Karagen eða írskur
mosi“. Þessir þörungar eru þurrkaðir og stundum bleiktir í sól-
skini og verða þá hálmgulir. Verzlunarvaran er notuð sem matar-
lím, einnig til að gera öl o. fl. vökva tæra; sömuleiðis í berklalyf
áður fyrr. Nú eru fjörugrös og sjávarkræða notuð í vaxandi mæli
í næringarefnablöndur, og í pappírs- og fegrunarlyfjaiðnaði o. fl.
Margir hafa dáðst að rauðleitum og grænum sæhimnum, er skolað
hefur á land. Þetta eru purpurahimnur og maríusvunta. Purpura-
himna (Porpliyra umbilicalis) vex alls staðar kringum landið á
steinum og klettum í flæðarmáli. Þetta er purpurabrún, gljáandi
himna, þunn, ekki slímug, talsvert teygjumikil og oft í nokkrum
fellingum. Lengdin er 16—26 cm og breidd 4—36 cm. Önnur
tegund (P. miniata) vex í fjörupyttum og neðan við fjörumarkið.
Hún er miklu rauðleitari á litinn; getur orðið 29x43 cm á stærð.
Purpurahimnur þykja mjög næringarmiklar fóðurjurtir, voru fyrr-
um hafðar til matar í Skotlandi. Walesbúar mala þær, gera úr
deig og síðan flatar kökur, sem eru steiktar á pönnu með „bacon“
og þykir fínn sunnudagaréttur. Skyld tegund er ræktuð til matar
í Japan.
Maríusvunta (Ulva lactuca) vex í grunnum sjó, þar sem nokkurt
hlé er við ölduróti, í vogum og við hafnir, stundum í gruggugum
sjó auðugum af köfnunarefnis- og fosfórsamböndum. Stærð alloft
50x15 cm. í Svíþjóð hefur á slímbotni fundizt maríusvunta, sem
þakti 1 fermetra. Kölluð hafsalat á Norðurlöndum og var hagnýtt
eins og salat fyrrum á vesturströndum Evrópu.
Þörungagróður vex í breiðu belti við strendur íslands, frá flæðar-
máli og niður á 30—40 m dýpi. Birtan takmarkar á hve miklu dýpi
þörungar geta þrifist. Eru því takmörkin óglögg og fara bæði eftir
því, hve sólfar er mikið og hve tær sjórinn er. Þangtegundirnar o. fl.,
sem að framan getur, vaxa í þang- eða fjörubeltinu, eins og fyrr
var nefnt. Síðan tekur við djúpgróðurbeltið, er nær frá neðsta
fjöruborði og út á um 30—40 m dýpi eða meir. Aðalgróðurinn eru