Náttúrufræðingurinn - 1944, Blaðsíða 59

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
53
sem gerir arfann erfiðann viðfangs. Ýmsar juríir hafa í rauninni
tvennskonar rætur; þ. e. „akkerisrætur“, sem vaxa djúpt og stjóra
jurtina niður og mataröflunarrætur, sem vaxa grynnra en hinar.
Ekki er saml um algerða verkaskiptingu að ræða, heldur í megin-
dráttum. Rætur sérhverrar jurtategundar vaxa niður í ákveðið dýpi
að óbreyttum jarðvegsástæðum, en dýpra í lausum jarðvegi en
föstum. í þéttum leirjarðvegi t. d. eiga ræturnar erfitl með að
brjóta sér braut. Það krefst mikillar áreynslu og orkueyðslu. Það
gengur á matarforðann og jurtaræturnar vaxa grynnra en ella.
Ennfremur þurfa jurtarætur að ánda cins og aðrir lifandi jurta-
hlutar. Þær anda að sér súrefni, frá sér koltvísýringi — eins og
við gerum. Koltvísýringurinn er þung lofttegund, scm leitar niður
á við milli moldaragnanna. í jarðveginum er ennfremur urmull
örsmárra lífvera, hæði úr jurta- og dýraríkinu, auk rótanna. Þcss
vegna er sérstakt andrúmsloft i moldinni og mun þrungnara af
koltvisýringi en okkar andrúmsloft og snauðara af súrefni. Því
lausari sem jarðvegurinn er, þeim mun meira blandast andrúms-
loftið jai'ðvegsloftinu, sem þá verður svipað og það. En í föstum
jarðvegi kemst tiltölulega lítið andrúmsloft niður i moldina, svo
að jarðvegsloftið verður þungt og koltvísýringsþrungið jurtunum
til óhagræðis. En hvort sem moldiri er laus eða föst þá verður mun-
ui'jnn á jarðvegsloftinu og andrúmsloftinu æ minni þcgar nær
dregur yfirborði.
Þar eð nú ræturnar þurfa endilega að anda, þá verða lífsskil-
vrðin fyrir þær bezt ofarlega i jarðveginum að öðru jöfnu. Á
binn bóginn gufar mest út úr yfirborðinu, svo að rakinn verður
þvi jafnari sein neðar dregur. Og vatn þurfa í-æturnar engu síður
en súrefni. Vatnið dregur þær niður, cn súrefnið lokkar þær upp.
Dýptin eða dýpið, sem ræturnar ná í jarðveginum verður Jxá cig-
inlega árangur málamiðlunar milli jarðrakans og jarðvegslofts-
ins, scm aftur er mjög háð því hvorl moldin er laus eða föst.
Þegar við plægjum land, eða stingum upp garð, þá gerum við
rótunum auðveldara en fyrr að vaxa djúpt og hleypum lofti i
moldina. Þetta varir samt ckki mjög lengi, þvi að þungi efstá mold-
arlagsins þrýstir brátt hinu saman aftur, og svo koll af kolli.
Áburðurinn á jafnan að komast sem fyrst á kaf niður í moldina.
Minnkar þá efnatapið og lnmn kemur þannig að beztum notum.
Þegar við gröfum liann niður, færum við ekki aðeins matarforða
niður i moldina gróðrinum lil handa, beldur augum líka bæfileika
jarðvegsins að taka á móti regninu sem ábann fellur. Sumar jurtir
þola illa áburð, einkum ef hann er nýr búfjáráburður. Áburðurinn