Náttúrufræðingurinn - 1945, Blaðsíða 6

68
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
fæstir nátturufræðingar vildu láta dæma störf sín eftir því einu, sem
þeir hripa sér til minnis í dagbækur, oft þreyttir og án þess að geta
varið nema örstuttri stund til skriftanna.
I dagbókunum tekur jarðfræðin langmest rúm. Það er ljóst, bæði
al' þeim og öðrum ritum Jónasar, að hún hefir heillað hann mest af
öllum greinum náttúrufræðinnar. Margar ágætar jarðfræðiathuganir
eru í dagbókunum, en þess er að minnast, að sú fræðigrein var þá
enn á bernskuskeiði, svo að Jónas er þar bundinn af viðjum kenn-
inga, sem nú eru úreltar. Kemur það og bezt í ljós í grein þeirri um
„eðli og uppruna jarðarinnar", er hann reit í fyrsta árgang Fjölnis, að
liann fylgir algerlega kenningum Frakkans Cuviers, en hefir senni-
lega ekki þekkt skoðanir Lyells, sem þá voru að koma fram. Eii þar
setn Jónas fékk aldrei unnið úr rannsóknum sínum, er þess ekki að
vænta, að nokkra heildarmynd af jarðfræði og jarðsögu landsins sé
að finna í ritum hans. En ýmislegt hefir hann, eða þeir Steenstrup í
félagi séð réttara en fyrirrennarar þeirra. Má þar einkum nefna
aldur grágrýtisins, er þeir töldu meðal yngstu bergmyndana landsins
en ekki hinna elztu, eins og áður hafði gert verið. Þá lýsir Jónas vel
jarðmyndun Vestmannaeyja og Hreppanna í Árnessýslu, sýnir hann
fram á, að Hreppafjöllin séu ung jarðmyndun eða frá sama tíma og
grágrýtið. Hann kannaði einnig legu eldsprungna og stefnu þeirra.
Surtarbrand kannaði hann víða á landinu, meðal annars á Aust-
fjörðum og sýndi fram á, að brandurinn eystra væri af sama tæi og
á Vestfjörðum, og mótmælir hann þeirri kenningu, að surtarbrand-
urinn liafi skapazt af rekavið. Einnig kannaði Jónas zeolitana hjá
Teigarhorni í Berufirði og silfurbergið í Helgustaðafjalli við Reyð-
arfjörð, sem bann lýsir allnákvæmlega. Þýzkur jarðfræðingur, Krug
von Nidda, sem ferðaðist liér á landi nokkru á undan Jónasi, hélt
Jrví fram, að um mitt landið væri breitt „trakyt“-belti, og að blá-
grýtið austanlands og vestan, hvíldi á „trakyt“-undirstöðu. Jónas
sýnir fram á að berg Jiað, sem Nidda kallaði trakyt“, austanlands,
sé aðeins fíngert basalt og hrekur með Jiví kenningu hans. Þessi
dæmi eru einungis sýnishorn af athugunum Jreim, sem eru í dag-
bókum Jónasar, en annars eru Jrar athuganir á fjölmörgum hlutum,
sem mönnum voru Jrá lítt eða ekki kunnir, þótt jarðfræðingar hafi
síðan séð liið sama, og athuganir Jónasar hefðu enga Jrýðingu fyrir
Jrekkingu manna á landinu, jtar sem þær voru geymdar í lítt að-
gengilegum handritum. Auk þessa sendi Jónas mikil steina- og l>erg-
tegundasöfn til Kaupmannahafnar, og var margt af Jrví Jrá talið nýj-
ungar eða nýtt í vísindunum, þótt Jxið síðan hafi reynzt tilbrigði