Náttúrufræðingurinn - 1945, Blaðsíða 18

80
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
liggja nyrztu hlutar Evrópu (einkum Finnlands og Rússlands) og
Asíu (nyrzti hluti Síberíu) og Ameríku. Einnig allar eyjar norður ai:
þessum álfum, t. d. Grænland og Svalbarði. I sunnanverðu heim-
skautabeltinu vex birkikjarr á skjólsælum stöðum, t. d. á Suður-
Grænlandi, oft um mannhæðarhátt og vel það. Lengra norður nær
víðikjarr lágvaxið. Nyrzt hverfur kjarrið nreð öllu. Ríkjandi gróður-
lendi í lieimskautabeltinu eru: melar, heiði og mýri.
Á melunum ber meira á grjóti en gróðri. Vaxa jurtirnar í toppum
milli steinanna og mynda þúfur til skjóls. Stönglarnir liggja vanalega
flatir til að forðast kuldanæðingana. Þarna vex lambagras, fræhyrna,
jöklasóley, ýmsir steinbrjótar, harðgerðustu grastegundir o. fl. Gróð-
ur heimskautalandanna er mjög fljótur til á vorin; jurtirnar blómg-
ast svo að segja jafnskjótt og þær koma undan snjónum.
Heimskautaheiðunum má skipta í þrennt eftir aðalgróðri, nefni-
lega: Runnaheiði, mosaheiði og fléttuheiði. Ríkja smávaxnir runnar
í runnaheiðinni, t. d. fjalldrapi, krækilyng, bláberjalyng, grasvíðir,
Iieimskautavíðir, rjúpnalauf o. II., en grös í lægðunum, ásamt nokkr-
um blómjurtum. Á hrjóstrugustu stöðunum ríkja mosar eða fléttur
— oft á stórurn svæðum. Innan um vaxa svo lyng o. fl. jurtir.
Heimskautasvæðinu er oft skipt í tvö gróðursvæði. I syðra hlutan-
um er meðalhiti júlí yfir 4—5° C. Þar ríkja einkum mýrlendi og
heiðar. En í nyrðri hlutanum eru melar afar útbreiddir.
Mýrar í lieimskautabeltinu eru venjulega nefndar túndrur. En
samt nota sumar það orð yfir allt gróðursvæði kuldabeltisins.
Það, sem venjulega er kölluð túndra, er mýrlendi, flatlent, þar
sem frost fer aldrei alveg úr jörðu. Sumarið er svo stutt, að klakinn
þiðnar ekki til fulls, heldur aðeins efsta lagið. Yfirborðsvatnið getur
þá ekki sigið nema mjög stutt niður og afrennsli vantar í flatlendinu.
Myndast þá urmull polla’og tjarna. Milli tjarnanna er landið oftast
þýft. Þúfurnar eru að jafnaði stórar — oft mjög stórar. Þær verða
jafnveí stundum svo metrum skiptir á hæð og tugir metra á lengd
og breidd. Smærra þýfi finnst þó einnig. í lægðum túndranna eða
freðmýranna vaxa fífur og starir, en runnar utan í þúfunum stund-
um hnéháir eða meir. En uppi á þúfnakollunum vaxa einkum mosar
eða fléttur, eða þar er uppblásið og gróðurlaust. Mest er um freð-
mýrar í Rússlandi og Norður-Síberíu.
Þannig er þá algengustu gróðurbeltaskipun jarðarinnar farið í
stórum dráttum. Hefir verið farið fljótt yfir sögu og ýmsum atriðum
að sjálfsögðu sleppt. Um ísland hefir ekkert verið rætt. Mun ég nú
víkja að því, á hvaða bekk því skuli skipað gróðurfarslega. Af yfir-