Náttúrufræðingurinn - 1945, Blaðsíða 27

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
i>9
veturinn (’28—’29) hvarf rjúpan svo að segja gjörsamlega og kom
ekki aitur. Þessi vetur var áreiðanlega sá allra mildasti, sent komið
lieí'ir yfir Norðurland frá aldamótum.
111.
Sé nú haldið fast við þá skoðun, sem í fljótu bragði virðist senni-
leg, að þessi eða hinir fyrrnefndu sníklar hafi valdið þessari fækkun
rjúpunnar, þar sem líka talið er af sumum þeim, er gleggst kunna
skil á lifnaðarliáttum hinna ýmsu rjúpnastofna, að jrað sé „hreinn
barnaskapur" að ætla, að rjúpan fljúgi héðan af landi burt, þá finnst
mér þé> ýmislegt benda í j>á átt, að í J>essi tvö skipti hafi sníklar í
jxörmum hennar ekki verið hér að \erki. Skal ég nú reyna að l'æra
rök fyrir J>essu:
1. Ég fullyrði, að hér í nálægum sveitum sá ég aiar sjaldan rjúpna-
mæður með fáa unga. Þær höfðu ávallt, á öllum tíma, sína 8—12,
bæði þegar þær voru flestar, og eins j>au fáu ,,pör“, sem eftir voru í
bæði skiptin. Og af þeim síðartöldu é>x upp hinn nýi stofn, furðu-
hratt, j>ar sem árleg afkoma var mjög góð, J>ví árferði var yfirleitt
ágætt. Aftur er J>að talið fullsannað, þegar sýki veldur fækkuninni,
J>á stráfalli ungarnir fyrsl og fremst, og er það eðlilegt.
2. Aldrei minnist ég þess, að ég hafi hitt á þessu tímabili lasburða
rjúpur eða unga, öðruvísi en með sýnilegum merkjum eftir áverka,
ef vel var að gáð, langoftast eftir skot eða árekstur á girðingar, sírna-
þræði o. II. En oft hitti ég magra vesalinga, sem ég náði, illa fleyga
eða ófleyga, og sem orðið höfðu lyrir þessum dapurlegu forlögum.
Það, sem sumir telja og með réttu, að óvenjumikið hafi verið til
heiða af rjúpnaræksnum vorið 1928, þegar autt var orðið, er eðlileg
afleiðing skotanna framan af vetri, einmitt á J>essum sönru svæðum,
og einnig herjaði j>ar fálkinn, sem ]>á var mikið al’. Svo bættist líka
við tófa og hrafn, sem ekki létu „happ úr hendi sleppa" í heimkynn-
um rjúpunnar. Það var því ekki að furða, J>é>tt víða sæjust dúnflekkir,
og oft rakst ég á dauðar rjtipur, sem hvorki tófa eða hrafn hefðu
lundið. Þegar strokið var af J>eim fiðrið, mátti oftast sjá skotsárið
og þá einnig, að þær hefðu flestar dáið i fullum holdum.
3. Það mun oft hafa komið fyrir í aftakaveðrum hér á Norðurlandb
og jafnvel eftir aldamót, að rjúpur hafa fundizt dauðar og hálfdauð-
ar, vegna langvarandi kulda og fæðuskorts, og J>á munu þessir fyrr-
nefndu sníklar sennilega einnig hafa blossað upp með margföldum
árangri. Þessa vetur, sem hér um ræðir, kom slíkt ekki til greina. Þær