Náttúrufræðingurinn - 1945, Síða 35

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
97
átt þess kost að sjá silfurberg, og fegurð lögunar þess og gagnsæi efnis
þess liafa glatt augu okkar. Við höfum haft ánægju af að leggja það á
borðið fyrir framan okkur og sjá, hvernig hlutirnir sjást tvöfaldir,
þegar horft er í gegnum það. Þessi atriði, sem oss flestum virðast
vera til augnagamans eins, liafa orðið öðrum rannsóknarefni og til-
efni til rækilegra íhugana um eðli silfurbergsins og verkanir þess á
1 jósgeisla. Okkur íslendingum ætti öðrum fremur að vera nokkur
forvitni á að kynnast hinum fyrstu athugunum og rannsóknum, sem
gerðar voru á silfurberginu, og þýðingu þeirra sanninda, er menn
hafa þar komizt að.
Silfurbergið hefir borið nafn Islands víða um heim, því að svo má
telja, að eini fundarstaður Jjcss á jörðinni sé hér á landi. Farmenn og
sjófarendur, er til landsins komu, tóku gjarnan með sér silfurbergs-
kristalla héðan, ef þeir áttu þess kost, til minningar um komu sína
hingað. Hinir óvenjustóru og tværu skáteningslaga kristallar þess
vöktu snemma athygli og undrun fræðimanna. Hollendingurinn
Christian Huygens (1629—95) varð fyrstur manna til þess að hefja
vísindalegar rannsóknir á eiginleikum silfurbergsins, og tókst honum
að finna lögmál þau, sem hið tviifalda brot ljóssins í því lýtur, þótt
honum tækist að vísu ekki að finna orsök þess, enda gat ekki verið
þess að vænta, eins og á stóð með þekkingu manna á þeim tímum.
Varla gat silfurberginu hlotnazt meiri sómi en sá, að það skyldi vera
Huygens, sem fyrstur rannsakaði J)að. Huygens I>er að telja í flokki
hinna fremstu eðlisfræðinga allra alda, og er hann meðal annars
höfundur að hinni svonefndu ljósbylgjukenningu (1677), en skv.
henni er Ijósið bylgjufyrirbrigði. Áður en Huygens kom fram með
sína kenningu, hafði svonefnd útgeislunarkenning verið ríkjandi,
ogvarð Isaac Newton (1643—1727) aðalstuðningsmaður hennar. Tel-
ur sú kenning, að ljósið sé örsmáar efnisagnir, er fljúgi með miklum
liraða frá ljósgjafanum. Deilan um þessar tvær kenningar stóð í tæp
200 ár og lauk með Jrví, að kenning Huygens varð ofan á (1802), er
Thomas Young gat fært sönnur á bylgjueðli ljóssins. Raunar má
segja, að með kvantakenningu Plancks (1900) liafi sættir komizt ;í
milli kenninganna þannig, að þær standa nú hvor við annarrar hlið,
sem jafnréttháar kenningar, en það þýðir, að ljósið geti sem sé birzt
á tvenns konar hátt, sem bylgjuhreyfing eða sem smáagnir, allt eftir
Jjví, hvernig tilraunafyrirkomulag er haft.
Silfurbergið kemur Jdví við sögu rannsókna á eðli 1 jóssins, og hefir
það lagt sinn skerf til aukins skilnings á eðli þess. Þá hefir það orðið
nytsamlegt og nauðsynlegt efni í sambandi við smíði ýmissa ljósfræði-
7