Náttúrufræðingurinn - 1945, Blaðsíða 36

98
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
legra tækja, sem liagnýta sér liina sérstöku eiginleika silfurbergsins,
skal ekki frekar farið út í þá sálma að sinni, heldur fylgzt með tilraun-
um ogrannsóknum Huygens, en um þær gaf hann út bók árið 1678,
og farast honum þar meðal annars orð á þessa leið: „Frá eynni ís-
landi, sem er eyja í Norðurhöfum á 66. breiddargráðu, hafa menn
komið með kristallstegund, eða gagnsæjan stein, sem rnjög er at-
hyglisverður vegna lögunar sinnar, en þó sérstaklega vegna liins ein-
kennilega ljósbrots hans.“ Þá getur Huygens þess, að Erasmus Barto-
limus hali fyrstur vakið athygli á kristallinum, en ritar síðan: „Ég
liefi fengizt við það af mikilli nákvæmni, að rannsaka 1 jósbrotseigin-
leikana, svo að ég væri viss í minni sök, áður en ég færi að leita skýr-
ingar á orsökum þeirra.“ — Það, sem fyrst og fremst vakti athygli
Huygens, var hin einkennilega klofning Ijóssins í tvo geisla, sein
hvor um sig fylgdu sinni ákveðnu stefnu innan silfurbergsins, en
tóku upp fyrri stefnu sína Jregar jreir kornu út um bakhlið Jtess, og
var þá upphaflegi geislinn orðinn að tveimur samsíða geislum. Á 1.
mynd, sem tekin er upp eftir ritgjörð Huygens, kemur Jretta skýrt í
Ijós. Þessi klofning ljósgeislans í tvennt kemur einnig glöggt í ljós,
Jregar silfurbergsmoli er lagður á hvítt blað, sem svartur depill hefir
verið settur á. Sé molanum snúið, sést að annar depillinn er kyrr á
sama liátt og hann myndi vera, ef um gler liefði verið að ræða; en
hinn depillinn færist til eftir hringfei li, og er hinn depillinn í miðju
Jiess hrins. Kyrrstæða myndin er miklu nær manni að sjá en hin, og
stafar af því, að ljósbrot geisla hennar er miklu sterkara.
Ljósgeislinn, sem kyrrstæður er og fylgir hinum venjulegu lög-
málum um ljósbrot, kallast reglulegi geislinn, en hinn er kallaður
óreglulegi geislinn.
Ætlun Huygens var að l’inna lögmál þau, sem ríkja um brot ó-
reglulega geislans, og tókst honum |>að fyllilega, en það var ekki l'yrr
en franski verkfræðingurinn Fresnel kom til skjalanna, að eðlis-
fræðileg skýring fékkst á hegðun geislans, og Jrekking hlauzt á Jjví,
að hún var nátengd byggingu kristallsins.
Huygens var áður búinn að finna leið til Jress að skýra ljósbrot í
gagnsæjum efnum, og byggðist sú skýring á bylgjukenningu hans og
því, að ljósið færi með ólíkum liraða í ólíkum efnum. Hugsanaferil
Huygens má gera sér ljósan á Jtessa lund: Gert er ráð fyrir, að ljós-
alda falli á spjald, sem smágöt liafa verið sett á eins og sýnt er á 2.
mynd. Sérhvert smáop á spjaldinu verður að upphafi nýrrar ljósöldu,
sem breiðist í hringnum út frá opunum. I .jósöldur Jiessar renna
saman og mynda samfelldan ljósöldukamb eða ljósöldufram-