Náttúrufræðingurinn - 1947, Blaðsíða 20

162
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Þeir virðast vera efri brúnin á basaltlagi, svipuðu því, sem liggur
ofan á móberginu. Upp úr Markadal, sem er aðeins lítill hvammur,
gengur grunn klauf í norðnorðaustur, og um hana rennnr lækjar-
sytra úr mýri þar fyrir ofan. Hvort tveggja, klaufin og hvammurinn,
er ut víkkuð misgengissprunga í berggrunninn. í ásnum austan
liennar má rekja áfram móbergslagið og efra basaltlagið, en þar
iiggja mót þeirra fáeinum metrum lægra en að vestan.
Mestur hluti móbergsins í Langás er af frekar venjulegri gerð um
þessar slóðir, að svo miklu leyti sem til þess sést fyrir jarðvegi og
skriðu. Ber klöpp kemur helzt fram í efri hluta þess, en landslagið
bendir eindregið til, að móbergið nái alla leið niður að basalthnjót-
unum (I á rissinu) við niýrarjaðarinn og sé samkvæmt því urn 15 m
þykkt. Efsti liluti móbergsins er að mestu leyti allhörð steypa úr
vikri og gosösku, en neðar tekur við án glöggra takmarka smágervari
sandsteinn og leirsteinn. Þessir smágervustu hlutar bergsins eru
dekkstir að lit og hkjast nokkuð kolum á blettum. Á einum slíkum
bletti — hinum stærsta og svartasta, sem er að finna án þess að ryðja
jarðvegi ofan af — er brandurinn tekinn til heimilisnota á Bergs-
stöðum. Móbergið — og þar með brandurinn — er þétt sett beinum
sprungum. Þær eru örmjóar og gapa ekki, en eru fylltar og límdar
aftur af hvítri kalkspatsskán. Um þær klofnar bergið eftir sléttum
flötum, er það veðrast.
Náman er í berum klappahalla í lækjarklaufinni upp af Markadal,
fast vestan við misgengissprunguna, og aðstaða til vinnslu er þar hin
hægasta. En brandurinn er harður, molnar smátt. og vinnst seint
með járnkarli. Ætti þó að vera auðvelt að bora hann og sprengja.
Að því, er sjá má á þeim stöðum, sem klöppin er ber, eykst brand-
urinn og fer batnandi, eftir því sem neðar dregur. En einmitt neðsti
hluti móbergsins er allur falinn undir jarðvegi. Þess vegna eru
miklar líkur til, að fleiri blettir fyndust með nýtilegum og jafnvel
betri brandi, ef rutt væri ofan af klöppinni neðar í brekkunni. Til
þess mætti nota jarðýtu.
Eins og fyrr var getið, hafa aldrei fyrr fundizt lífrænar leifar í
föstu bergi í Árnessýslu. Þess vegna er þessi fundur liinn merkileg-
asti frá sjónarmiði jarðfræðinga. Því aðeins hefur leirsteinninn á
Bergsstöðum orðið brennanlegur, að hann hefur drukkið í sig lífræn,
olíukennd efni. Leifar jurta (og dýra?) liafa safnazt saman á svipaðan
hátt og enn myndast torf og mór í mýrum, fergzt undir gosösku,
vikri og hraunflóðum og ummyndazt af hita og þrýstingi djúpt í