Náttúrufræðingurinn - 1948, Side 27

náttúrufiCeðingurinn
'73
fyrirbærið sé þekkjanlegt. í Ferðabók Eggerts Ólajssonar og Bjarna
Pálssonar segir frá manndauða, sem ef til vill gæti komið til rnála að
kenna kolsýrúútstreymi í hranngjótum. En ekki var neitt eldgos unr
þær mundir á þeirn slóðum. Jóhann Briem listmálari benti mér á
þessa frásögn, skönrmu eftir að uppvíst varð unr kolsýruna lrjá
Næfurholti. Hún er í kafla, sem heitir Banvæn álirif lojtsins (í þýð-
ingu Steindórs Steindórssonar, II. b. bls. 299—300). Þar segir:
Við heyrðum frá því sagt, að 3 eða 4 menn hefðu dáið skyndilega suður á Vatns-
leysuströnd veturinn 1753—54 beggja megin hátíða. Hefðu þeir dáið nálægt kotbæ, er
Landakot heitir. Jörð er hér öll brunnin með fjölda af sprungum og gjótum, og hugð-
um við, að eiturgufur mundi leggja þar upp úr jörðu og hefðu þær reynzt að þessu
.sinni kraftmeiri en endranær, af því að allflest uppgönguaugun hefðu verið lokuð
at ís og snjó. Veturinn eftir dóu enn fleiri og sömuleiðis næsta vetur þar á eftir, unz
alls voru dánir 19 menn. Fólkið þar í kring var svo skelft við atburði þessa, að nærri
lét, að það flýði byggðarlagið. Er þar þó allfjölmennt, því að þaðan er venjulega gott
útræði og sjávarafli. Menn þeir, er létust, voru allir fullkomlega heilbrigðir og á gangi,
er þeir dóu. Varð það með þeitn hætti, að þeir ráku skyndilega upp hátt hljóð og
dóu samstundis. Menn trúðu því, að þetta væri refsidómur, sem guð hefði leyft ein-
hverjum illum anda að framkvæma. Að lokum létu menn ])ó skipast við fortölur og
biðu í sveitinni eitt árið enn til reynslu, en voru þó skelfdir og óttuðust bráðan dauða.
En þann vetur dó enginn, og einskis manndauða nteð þessum hætti hefur orðið þar
vart síðan. Eigi eru heldur til sagnir af nokkrum slikum manndauða þar nokkru sinni
fyrr. Við könnuðum staðinn sumarið 1755 og sáurn þá, að landið er þar mjög holótt.
Okkur var þá tjáð þar, að það væri venjulega snjólaust, eins og títt er í hraunum, og
einnig, að manndauðinn hefði jafnt orðið, hvort sem snjór var á jörðu eða ekki. Enn
fremur var okkur tjáð það, að öll þessi bráðu dauðsföll liefði að höndum borið stytztu
og dimmustu daga ársins, um vetrarsólhvörf, en þó ætíð að degi til og einnig, að flestir
þeirra, er dóu svo skyndilega, hefðu verið skyldir, aðallega fjórir bræður og börn þeirra.
Tveir bræðra þessara voru einu sinni saman á gangi. Þá varð allt í einu annar þeirra
bráðkvaddur, en hinn kenndi sér einskis meins. Allir þeir, sem dóu, voru annars ráð-
vandir menn og hæglátir í öllu framferði sínu, án þess þó að vart hefði orðið nokkurs
þunglyndis eða lnigsýki hjá þeim.
Annars er kolsýruútstreymi úr jörðu með öðrum hætti engin ný-
lunda hér á landi, því að í ölkeldum og sumum laugum vellur upp
kolsýruborið vatn. En slíkt kolsýruútstreymi hefur, að því er ég bezt
veit, haldizt lítt breytt á sömu stöðum öldurn saman og er með öllu
hættulaust.
Ölkeldur eru einnig víða í öðrum löndum, og á sumum jarðelda-
svæðum, virkum eða tiltölulega nýkulnuðum, hefur kolsýruloft
öldum saman streymt upp úr jörðunni með svipuðum hætti og nú
gerist í Hekluhraunum. Slíkt útstreymi nefnist á ítölsku mojeta, og