Náttúrufræðingurinn - 1957, Blaðsíða 49

SITT AF HVERJU
95
staklega getið með öðrum þjóðum vegna tveggja jarðefna, er oft
hafa verið sótt um langan veg til þessa afskekkta eylands. Efni
þessi eru brennisteinn og silfurberg. Fullyrða má, að notendur
brennisteins séu nú orðnir óháðir íslendingum með þetta efni,
að minnsta kosti í bili, en um silfurbergið gegnir enn öðru máli.
Silfurberg (kalkspat, Doppelspat) er kalciumkarbonat (CaCOs)
í rhombiskum kristöllum. Silfurbergskristall hefur þann einkenni-
lega eiginleika, að ljósgeisli, sem fellur í gegnum hann í ákveðna
stefnu, klofnar í tvennt, og er ljós beggja geislanna skautað (póla-
riserað). Eru kristallar þessir notaðir í Nicols-prismu, en þau eru
aðalhlutinn, þegar gera skal hinar svonefndu „polarisations“-smá-
sjár. Smásjár þessar eru ómissandi við rannsóknir á kristöllum og
mikið notaðar bæði í steina- og bergfræði og iðnaði alls konar.
Svo hreinir og tærir silfurbergskristallar, sem þarf til þess að gera
af Nicols-prismu, hafa hingað til vart fundizt nema á Islandi.
Eins og við mátti búast, hefur það komið í ljós síðustu árin, að
víðar má finna silfurberg, en á íslandi. Er getið um þetta í smá-
grein eftir Axel Garboe í tímaritinu Naturens Verden.1) Samkvæmt
þessari heimild hefur fundizt ofurlítið af nothæfu silfurbergi bæði
í Suður-Afríku og í Bandaríkjunum (Californíu, Montana og New-
Mexio), og nú allra síðast í Mexikó. Mestur hlutinn af mexikanska
silfurberginu er ekki af beztu tegund, en þó nothæft í sumar
gerðir sjóntækja.
Það er allmiklum erfiðleikum bundið að vinna silfurberg, hvort
sem er í Mexikó eða á íslandi. Er það hvort tveggja, að námurnar
liggja á afskekktum stöðum, svo að erfitt er með samgöngur, og
erfitt er að ná svo heillegum molum af silfurberginu að unnt sé
að kljúfa úr þeim nægilega stóra kristalla. Er því mest unnið með
handverkfærum, og lítið eða ekkert notað sprengiefni. Verður
silfurbergið því alltaf nokkuð dýrt.
Fregnir hafa borizt hingað af því, að silfurberg finnist í Sovét-
ríkjunum. Kveðst Guðmundur Kjartansson, jarðfræðingur, liafa
séð það á söfnum þar eystra og liafi það verið komið frá Síberíu.
Bandarískt fyrirtæki hefur unnið að því um nokkurt skeið að
framleiða efni, er komið gæti í stað silfurbergs við smíði á Nicols-
1) Axel Garboe. 1954. Dobbelspat fra Forekomster udenfor Island. Na-
turens Verden, 38 : 313—314.