Náttúrufræðingurinn - 1973, Síða 23

N ÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
15
ast má við, að nokkur lygna hafi verið. Þessir malarhjallar líkjast
strandlínum stöðuvatna.
Sum þessara fyrirbæra, sem liér hafa verið nefnd, gætu verið í
venjulegum farvegum smájökulhlaupa, eu önnur eins og t. d. liin
augljósa plokkun basaltsins er algjört einkenni hamfarahlaups og
myndast ekki við aðrar aðstæður af rennandi vatni. Sarna er að
segja um kornastærð sumra eyranna og litla rúnnun. Síðast en ekki
sízt, sýnir stærð farveganna, breidd þeirra, dýpt og þverskurðar-
flatarmál gljúfranna, að hér er um allt aðra stærðargráðu landmót-
unar að ræða, heldur en orðið hefur í öðrum ám á íslandi. Margar
aðrar íslenzkar ár hafa hlaupið, og jarðsögulega hafa sennilega fáar
sloppið alveg við hlaup, en hlaupið í Jökulsá á Fjöllum er greini-
lega þeirra langtum mest.
3. Lýsing hlaupfarvegs.
Á 1. mynd er kort af farvegi hamfarahlaupsins í Jökulsá á Fjöll-
um. Þetta er að mestu leyti byggt á korti, sem Guttormur Sig-
bjarnarson hefur gert. Alls staðar, nema á svæði 1 og svæði 6, má
telja öruggt, að hlaupið fór yfir allt svæðið. En á þessum tveimur
svæðum kann heilmikið að hafa gerzt síðan. Mörg önnur jökul-
hlaup hafa komið og bætt að einhverju leyti við sandinn í Axar-
firði og einnig sandana upp við Dyngjujökul. En í öðrum hlutum
farvegsins hafa hin rninni og seinni jökulhlaup eingöngu runnið
innan farvegs hamfarahlaupsins.
Flatarmáf farvegsins er yfir 1000 km2, eins og hann er sýndur á
kortinu. Flatarmál hinna einstöku svæða má sjá í töflu 2. Meðal-
breidd flóðfarvegsins er 6.5 km, en lengd hans, mælt frá Dyngju-
jökli til sjávar, er 168 km. Breidd hans er víða yfir 20 km, en
mjóstur er farvegurinn í Jökulsárgljúfrum, þar sem breiddin fer
niður í 0.4 km á stuttum kafla.
I stórum dráttum er hinum ýmsu svæðum lýst í myndatexta, og
er ekki ætlunin að fara hér langt út yfir það, en í grein Guttorms
Sigbjarnarsonar verður aftur á móti ýtarlegri lýsing. Mesta þver-
skurðarflatarmál gljúfranna fyrir utan Ásbyrgi er 40—50 þús. m2.
f oðrum miklum gljúfrum á landinu, t. d. Dimmagljúfri í Jökulsá
á Brú, er þverskurðarflatarmál ekki nema rúmlega Vio hluti þessa,
°g Þó er það grafið í miklu linara berg heldur en Jökulsárgljúfur.