Náttúrufræðingurinn - 1973, Blaðsíða 55

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
47
líka ólíkt þrífalegra í hreiðrum fálka en hrafna. Ég óskaði að við hlið
mína þessa stund, hefði verið Osvaldur Knudsen, kvikmyndatökumaður,
til að festa þessa virðulegu athöfn á filmu.
Rjúpan er lífsréttur fálkans.
Þegar gnægð er af rjúpu, er frjósemi og heilsufar fálkans í bezta
lagi. Þegar hún er aftur á móti mjög fáliðuð og fálkinn verður að neita
annarrar fæðu, fer heilsufarið úr skorðum sérstaklega fyrir ungana. Ég
hef öruggar heimildir fyrir því, að þegar fálkar verða að fæða unga
sína að mestu á sjófuglum og þá aðallega á lunda, fá þeir bólgur í
kok og háls venjulega með þeim afleiðingum, að þeir veslast upp og
deyja, sumir þó ekki fyrr en eftir að þeir eru fleygir. Þetta sögðu mér
þrír menn, sem ég þekkti að glöggskyggni og höfðu þeir sjálfir hand-
leikið ungana dauða. Mennirnir voru áðurnefndur Björn hreppstjóri í
Lóni, nágranni hans Ólafur Jónsson á Fjöllum og Egill Sigurðsson á
Máná á Tjörnesi. Sá síðastnefndi sagði mér líka margar spaugilegar
sögur af fálkum á lundaveiðum. En allir vita að lundinn hefur sterkt
nef og beitir því af ótrúlegri harðneskju, ef hann á líf sitt að verja.
Allir þessir heimildarmenn mínir eru nú komnir úr kallfæri, en með
þeim glataðist mikill fróðleikur.
Sömu árin, sem fyrmefndir fálkaungar dóu, komust upp fálkaungar
í Jökulsárgljúfrum, enda hefur þar aldrei verið eins mikil rjúpnaþurrð
og oft er við sjóinn. Samt hafa fundizt þar dauðir ungar, sem voru
orðnir fleygir og af sömu ástæðu, en aðeins tveir, svo ég viti.
Eftirfarandi staðreynd bendir glögglega á hversu fálkar sækja fast
eftir rjúpnakjöti: Veturna 1958—1962, var illu heilli fyrirskipað með
lögum að eitra fyrir refi og eitrinu þá frekast komið fyrir í rjúpum.
Fyrstu vorin fundust nokkrir dauðir fálkar og mcira að segja tveir
saman, við þessar eiturrjúpur, sem sáust vel, þegar fór að auðnast, því
oft höfðu þá hrafnar reytt þær eða fært úr stað. í eðli sínu eru þó
fálkar engar hræætur eins og t. d. krummi.
Hvernig tilreiða fálkar villibráð handa ungum sínum?
Snemma furðaði ég mig á því, hve lítið bar á dún umhverfis fálka-
hreiður, þar sem ég vissi, að fæða þeirra var næstum eingöngu rjúpna-
kjöt. En fljótt komst ég að því, hver ástæðan var. 1 júní, þegar ég var