Náttúrufræðingurinn - 1973, Side 40

32
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
hlaupvatnið hefur getað komið hvaðan sem er á svæðinu frá Kverk-
fjöllum til Grímsvatna og upp í Bárðarbungu. Þetta kann að hafa
verið stórt jökulstíflað vatn eða sigdæld, t. d. sigdæld Kverk-
fjalla eða jafnvel Grímsvatna. Heildarvatnsmagn hlaupsins hefur
ekki verið undir 10 km3, og sennilega töluvert meira. Samtíma
vatnsmagn, þegar allur flóðfarvegurinn er fullur, er 5 km3, sbr.
töflu 2. Erfitt er að hugsa sér, að heildarvatnsmagnið hafi verið
minna en sem samsvaraði tveimur fyllingum flóðfarvegsins, og
stóð það þá minna en 2 sólarhringa.
Til þess að fá mjög háan topp í jökulhlaupi miðað við heildar-
rennsli, hefur Sigurður Þórarinsson (1957) sýnt fram á, að halli frá
upprunastað vatnsins niður á jökulsporð þarf að vera mikill.
Þannig er heildarrennslið í hlaupi frá Kötlu tiltölulega lítið, en
flóðtoppurinn mjög stór, en halli er þar líka mjög mikill. Sams
konar skilyrði geta verið fyrir hendi í Kverkfjöllum. Inn af Kverk-
inni er lægð, sem með góðum vilja er hægt að áætla um 20—25
km2 að stærð. Með gosi inn af Kverkinni þarf að bræða hvorki
meira né minna en um 400 m þykkt jökullag af Kverkfjöllum til
þess að fá 10 km3 af vatni. Annar uppruni tengdur eldvirkni er,
að hlaupið hafi komið úr Grímsvötnum og leiðin til suðurs hafi
vegna jökla verið lokaðri en leiðin til norðurs. Rúmmál er þar
nægjanlegt. En ef til vill er líklegast þó, að hlaupvatnið sé ekki
myndað af eldvirkni, heldur í jiikulstífluðu vatni einhvers staðar
á svæðinu frá Kverkfjöllum til Bárðarbungu og suður fyrir Gríms-
vötn. Þá þarf ekki að takmarka vatnsgeyminn mjög naumt, því að
þetta er stórt svæði og með möguleika á stórum jökulstífluðum
vötnum í dal þeim, sem gengur inn milli Kverkfjalla og Bárðar-
bungu í framhaldi Jökulsár til suðurs.
Landið undir Vatnajökli er svolítið þekkt vegna jarðsveiflumæl-
inga, sem þar voru gerðar árið 1951. Jón Eyþórsson (1952) ritaði
grein með niðurstöðum þessara mælinga, og birtist þar hæðarlínu-
kort af undirlagi Vatnajökuls. Með smáleiðréttingum á því er vel
hægt að búa til landslag á vatnaskilum Jökulsár á Fjöllum og Skeið-
arár, þar sem 100—300 km2 vatn er jökulstíflað, — í norðri af skrið-
jöklum Kverkfjalla og Bárðarbungu, en í suðri af skriðjöklum frá
Háubungu og Grímsfjalli. lllaupvatn úr svona vatni getur numið
tugum km3 og hlaupið þá staðið í vikur. Sennilegast er, að hér séu
upptök hamfarahlaupsins.