Náttúrufræðingurinn - 1992, Síða 25

ar á melum hafi áhrif á jarðveginn í
næsta nágrenni sínu, t.d. með lauffalli
sem bæti næringarástand jarðvegins. I
Vakalág var ekki hægt að merkja að
einstaklingar annarra plöntutegunda
en birkis væru áberandi stórir og
þroskalegir í nánd við víðinn. Bendir
það til að næringarástand jarðvegsins
hafi ekki verið miklu betra við víði en
annars staðar og því ólíklegt að meiri
vöxtur birkis við víði verði eingöngu
skýrður með betri jarðvegsskilyrðum.
Líklegt er að skýringar á góðum
vexti ungra birkiplantna í nánd við
víði sé að leita í svepprótarsmiti, þótt
ekki verði það fullyrt út frá niður-
stöðum þessarar tilraunar. Sennilegt
er að þær birkiplöntur sem eru nálægt
víði smitist tiltölulega fljótt af svepp-
rót víðisins og það nýtist þeim til
meiri vaxtar í samanburði við birki
sem vex fjarri rótum víðis.
Margar birkitegundir mynda svo-
kallaða ytri svepprót (ectomycorr-
hiza) (Harley og Smith 1983, Harley
og Harley 1987) en þá myndar svepp-
urinn hylki eða kápu um hluta rótar-
innar (Helgi Hallgrímsson 1962). Vit-
að er að birki getur myndað svepprót
með ýmsum tegundum sveppa líkt og
margar aðrar trjátegundir (t.d. Ingle-
by o.fl. 1990). Áhrif svepprótar á
plöntur hafa verið mikið rannsökuð
og komið hefur í ljós að plöntur með
svepprót eru yfirleitt stærri, hafa
meira rótarkerfi (Harley og Smith
1983) og eru þurrkþolnari en ósmitað-
ar plöntur (Bidwell 1979). Sveppirnir
eru taldir gera sambýlisplöntum sín-
um kleift að nýta betur ýmis næringar-
efni sem eru af skornum skammti í
jarðvegi, svo sem fosfór og köfnunar-
efni (t.d. Hacskaylo 1983), en talið er
að frá plöntunum fái þeir í staðinn
megnið af því kolefni senr þeir þurfa
(Harley og Smith 1983). Lengi var
álitið að þau steinefni sem plönturnar
fá við sambýlið skýrðu aukinn vöxt
þeirra, en nú er ljóst að frá sveppun-
um fá plönturnar einnig vaxtarþætti,
svo sem áxín og cytokínín. Hugsanlegt
er að heilbrigt útlit smitaðra plantna
og aukið þurrkþol stafi að einhverju
leyti af aukningu á þessum vaxtarþátt-
um í plöntunni (Bidwell 1979).
Islenskur melajarðvegur er yfirleitt
grófur og snauður að næringarefnum,
einkum köfnunarefni (Elín Gunn-
laugsdóttir 1985, Ólafur Arnalds og
Friðrik Pálmason 1986) og fosfór (Elín
Gunnljiugsdóttir 1985), og inniheldur
lítiðt af lífrænum efnum (Ólafur Arn-
alds'o.fl. 1987). Vatnsheldni er lítil og
hætta er á ofþornun í yfirborði. Gera
má ráð fyrir að við slíkar aðstæður
hafi svepprót mikla þýðingu fyrir vöxt
plantna. Sýnt hefur verið fram á að
áburðargjöf hefur í flestum tilfellum
neikvæð áhrif á myndun svepprótar
(Newton og Pigott 1991, Dumbroff
1968) og yfirleitt er um öfugt samband
á milli svepprótarmyndunar og frjó-
semi jarðvegs að ræða (Read o.fl.
1985). Dæmi eru þó um að svepprót-
armyndun aukist við áburðargjöf
(Newton og Pigott 1991). í Vakalág
voru vaxtaráhrif við víðiplöntur mjög
greinileg í ábornum reitum engu síður
en í reitum sem ekki var borið á.
Eins og fram hefur komið var lakk-
sveppur algengasta sveppategundin
sem fannst við víðiplöntur í Vakalág
og á Vakhól (6. mynd). Lakksveppur
er ein algengasta sveppategund lands-
ins og jafnframt eina tegund þessarar
ættkvíslar sem vex hér á landi, en hún
hefur fundist í margs konar gróður-
lendi frá láglendi til háfjalla (Helgi
Hallgrímsson, 1979). Aðrir sveppir
voru kögursveppir, dýhettur, fölva-
sveppir, hærusveppir og mópeðla.
Hvort einhverjir þessara sveppa hafa
myndað sambýli með víðinum og/eða
með birkinu í Vakalág verður ekki
103