Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 49

Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 49
Yngra- STAMPAGOSIÐ Á REYKjAN ESI Syðst og vestast á Reykjanesskaga heitir Reykjanes og er skaginn við það kenndur. Nesið er eldbrunnið mjög og dregur nafn sitt af allmiklu gufu- og leirhverasvœði. Hér rís Mið-Atlantshafshryggurinn úr sæ og eldvirkni á landi tekur við af neðansjávargosum. Heimildir geta um fjölda gosa í sjó undan Reykjanesi eftir landnám en aðeins eitt á landi. Hér segir frá ummerkjum síðustu elds- umbrota sem orðið hafa á Reykjanesi en það var á fyrri hluta 13. aldar og gaus þá bœði á landi og i sjó. fyrri hluta 13. aldar voru eldgos tíð á vestanverðum Reykjanes- skaga og í sjó undan Reykjanesi. 1 rituðum heimildum er getið að minnsta kosti sex neðansjávargosa. Hraun ásamt gjóskulögum í jarðvegi bera þessum atburðum glöggt vitni. Nýlegar rannsóknir sýna að yngsta hraun á Reykjanesi, Yngra- Stampahraunið, rann í þessum cldum og jafnframt að þá hafi gossprungan náð í sjó fram. Sprengigos urðu við ströndina þar sem gossprungan mætti ægi og hlóðust þar upp tveir gjóskugigar. Gjóska frá þeim barst yfír Reykjanes og nærliggjandi Magnús Á Sigurgeirsson (f. 1963) lauk B.S.-prófi i jarðfræði frá Háskóla íslands 1989 og meistaraprófi 1992. Hann hefur starfað hjá Jarðhitadeild Orku- stofnunar síðan. Magnús hefur á undanlomum árum einnig unnið við athuganir á gjóskulögum í tengslum við fomleifarannsóknir. svæði. Þetta gos, sem hér er nefnt Yngra- Stampagosið, markaði upphaf langvarandi elda, þ.e. Reykjaneselda, sem stóðu yfír um þriggja áratuga skeið á öndverðri 13. öld. ■ STAÐHÆTTIR Reykjanes er um 5 km langt, í suðvestur- norðausturstefnu, og myndar suðvestasta hluta Reykjanesskagans. Það afmarkast af Stóru-Sandvík í vestri og Sandvík austan Háleyjabungu í austri (1. mynd). Nesið er allt eldbrunnið og hrjóstrugt yfír að líta, að mestu þakið gróðurvana, sandorpnum og úfnum hraunum. Upp úr hraunbreiðunum rísa móbergs- og bólstrabergshryggir sem liggja slitrótt norðaustur eftir nesinu. Næst ströndinni er Valahnúkur sem skagar í sjó fram en innar koma Bæjarfell, sem vitinn stendur á, Litlafell, Sýrfellsdrög og Sýr- fell, sem er þeirra hæst. A austanverðu Reykjanesi eru hraundyngjumar Skálafell og Háleyjabunga. Hraun þeirra eru mjög misgengin og spmngin enda elst hrauna á nesinu. Að móbergsmyndunum og dyngj- um frátöldum er nesið að mestu leyti þakið hraunum sem runnið hafa frá gossprung- um. Eru það yngstu bergmyndanir þar, eins og raunar á við um Reykjanesskagann í heild. Stærst þessara hrauna á Reykjanesi er Tjaldstaðagjárhraun sem þekur um fímmtung nessins. Erfitt er að átta sig á stærð eldri sprunguhraunanna þar sem þau eru að miklum hluta þakin yngri hraunum. Náttúrufræðingurinn 64 (3), bls. 211-230, 1995. 211
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.