Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 54

Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 54
m o R9 1 l BB | OÆ j®|_| H: Heklugjóska K: Kötlugjóska R: Reykjanesgjóska LNL: Landnámslag YS: Yngra Stampahraun 4. mynd. Gjóskulagasnið á Reykjanesi (sjá síaði á 1. mynd). - Three soil sections on Reykjanes (see fig. 1 for exact locations). gígunum virðist hafa verið nokkuð í samræmi við stærð þeirra. Hawaiísk. gosvirkni Af ummerkjum má ætla að svonefnd hawaiísk gosvirkni hafi verið ráðandi þegar Yngra-Stampahraunið myndaðist. Einkennist hún af kvikustrókavirkni og klepramyndun. Hæð kvikustróka í slíkum gosum er jafnan minni en 300 m (Walker 1973). Af stærð og byggingu gíga Yngri- Stampagígaraðarinnar má ráða að kviku- strókamir hafi verið mjög misháir, lágir um miðhluta hennar en hæstir til beggja enda, þar sem stærstu gígamir em. Rann- sóknir á rennslisháttum hrauna á Hawaii benda til að helluhraun myndist helst þegar hraunframleiðslan er lítil, minni en 5-10 m3/sek, og að sá þáttur ráði mestu um hvort helluhraun eða apalhraun mynd- ist (Rowland og Walker 1990). Sem dæmi má nefna að sé gert ráð fyrir að hraun- rennslið frá Yngri-Stampagígaröðinni hafí að jafnaði verið 50 mVsek hefur það myndast á u.þ.b. ljórum dögum. 1 þessu dæmi eru margir óvissuþættir og er því einungis ætlað að gefa hugmynd um mögulegan myndunartíma. Helluhraun Yngra-Stampahraunið flokkast sem hellu- hraun (3. mynd). Víðast hvar er það tiltölulega slétt og greitt yfírferðar, eink- um nærri gígunum, en er þó allúfíð sums staðar, sérstaklega á þeim svæðum sem fjærst liggja gígaröðinni. Má þar sjá ýmiss konar fellingar og múga sem myndast hafa á yfirborði hraunsins. Næst gígunum hefur hraunið að mestu runnið um lokaðar rásir eða pípur sem víða mynda margbrotin kerfí. Einkum er þetta áberandi við Stamp- ana nyrst á gígaröðinni. Eldvörpin á gíga- röðinni eru byggð nánast eingöngu úr hraunslettum, eða kleprum, en gjalli aðeins í litlum mæli. Fonn og stærð gíg- anna er margbreytileg, allt frá reisulegum stamplaga gigum, 10-20 m háum, til lágra kleprahrúgalda eða rima sem rísa einungis 1-2 m yfir umhverfi sitt. Hraunrennsli frá Undirlag hraunsins Yngra-Stampahraunið hefur runnið yfír eða upp að öllum myndunum sem það kemur að og eru jaðrar þess því tiltölulega auðraktir. Á nokkrum stöðum við jaðarinn, þar sem rofíst hefur undan honum eða efnisnám verið stundað, má fyrirhafnar- lítið skoða undirlag hraunsins og sjá hvað þar dylst. Á 4. mynd eru sýnd þrjú jarð- lagasnið sem ná undir hraunið. Snið 1 og 2 eru úr gjallnámum í gígum Eldri-Stampa- gígaraðarinnar. Má þar auðveldlega sjá undir Yngra-Stampahraunið þar sem það hefur runnið upp að gígunum. Við suð- vesturströndina hefur víða rofíst undan hraunjaðrinum og eru þar góðar opnur. í sniði 3 við Valahnúk, einu af lykilsniðun- um á Reykjanesi, má sjá jarðveg með gjóskulögum bæði neðan og ofan hrauns- ins. Eru þar varðveitt flest Reykjaneslögin (R) auk annarra gjóskulaga sem eiga mun 216
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.