Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 55

5. mynd. Jarðvegssnið nr. 1 (sjá 4. mynd) þar sem meðal annars má sjá landnámslagið
(Ijósleita rönd), gjóskulögin R-7, undir hrauninu, R-8 og R-9. Nœst undir gjóskulaginu
R-7 má greina kolaðar mosaleifar lengst til hægri á myndinni. — Soil section number 1
(see fig. 4 for explanation). Mynd/photo Magnús A. Sigurgeirsson.
ijarlægari upptök, þ.e. í Kötlu (K) og
Heklu (H) (4. mynd). Uppruni allra lag-
anna hefur verið staðfestur með efnagrein-
ingu á gjóskukomum. Mikilvægasta og
best þekkta gjóskulagið í sniðinu er land-
námslagið (LNL). Það myndaðist í miklum
eldsumbrotum á Veiðivatnasvæðinu um
900 e.Kr. og nær útbreiðsla þess til megin-
hluta landsins (Guðrún Larsen 1984). Þetta
gjóskulag má fínna um allan Reykjanes-
skaga, ljósgulleitt á vestanverðum skagan-
um en tvílitt á honum austanverðum, með
dökkan efri hluta og ljósari neðri hluta.
HrAUNIÐ OG GJÓSKULAGIÐ
Þar sem skoðað er undir Yngra-Stampa-
hraunið má sjá að næst undir því er ávallt
dökkmóbrúnt gjóskulag (R-7 í I. töflu).
Enginn jarðvegur er sjáanlegur þar á milli
og því vart um mikinn aldursmun að ræða.
Gjóskulagið þykknar skarpt til suðvesturs,
frá 5-6 cm við ofanverða gígaröðina í 10-
12 cm við miðhluta hennar og rúman metra
við Valahnúk. Frá Valahnúk má síðan
rekja lagið norðvestur með ströndinni þar
sem það þykknar smám saman, í allt að 20
m á ströndinni gegnt Karli. Vatnsfell, sem
þama er við ströndina, er að verulegum
hluta byggt úr þessari gjósku. Fer vart á
milli mála að upptök gjóskulagsins undir
Yngra-Stampahrauninu eru við suðvestur-
ströndina og að leifar upptakagígsins eru
þar varðveittar. Athuganir benda eindregið
til að gjóskulagið og hraunið séu samtíma-
myndanir og hafí orðið til við gos á gos-
sprungu sem var virk bæði á landi og í sjó.
Verður nú gerð frekari grein fyrir gígleif-
unum við ströndina, gerð þeirra, byggingu
og tengslum við Yngra-Stampahraunið.
■ gjóskugígarnir
Við könnun á gígleifunum við suðvestur-
ströndina kom í ljós að þar er í raun um
leifar tveggja gjóskugíga að ræða. Hefur
217