Náttúrufræðingurinn - 1995, Síða 59

gíga og ker (sbr. Þorvaldur Þórðarson
1990). Byggist sú flokkun á athug-
unum Heiken (1971) á lögun gjósku-
gíga, þ.e. hlutfalli hæðar og þvermáls.
Samkvæmt þeim er hlutfallið hæð/
þvermál fyrir gjallgíga 1/4-1/6, hver-
fjöll 1/9—1/11 og sprengigíga og ker
1/10-1/30. Rannsóknir Wohletz og
Sheridans (1983) benda lil að á upp-
hleðslu hverijalla og sprengigíga sé
nokkur munur. í hverljöllum er halli
laga jafnan um 20-25°, hörð blöðrótt
lög algeng og lagskipting fremur
ógreinileg. I sprengigígum er halli laga
0-10°, lagskipting regluleg, og bylgju-
laga lagskipting mest einkennandi.
Hverfjöll myndast einkum þar sem
yfírborðsvatn, s.s. sjór eða jökulvatn,
hefur greiðan aðgang að gosrásinni en
sprengigígar þar sem aðgangur þess er
takmarkaðri, s.s. þar sem grunnvatns-
staða er há. Gjóskugos sem verða í sjó
og gosefnin sem þá myndast hafa verið
kennd við Surtsey (Walker 1973). Til
að skilgreina surtseyska gjósku voru
m.a. notuð sýni úr gígleifunum gegnt
Karli á Reykjanesi (Walker & Croas-
dale 1972). Hverfjöll og sprengigígar
hlaðast upp við síendurteknar gufu-
sprengingar sem verða þegar heit kvika
kemst í snertingu við yfírborðsvatn og
sundrast. Gjóskan sem myndast er
mestmegnis úr fínkorna, lítið blöðróttu
gleri með óreglulega íhvolfa og kúpta
brotfleti. Kristallar og bergbrot eru
yfirleitt einnig til staðar í nokkrum
mæli (Fisher & Schmincke 1984).
Hverfjöll við Reykjanes
Vatnsfellsgígur og Karlsgígur teljast
báðir til hverfjalla. Um upprunalega
hæð gíganna er ekkert hægt að full-
yrða, en þó má fara nærri um hana sé
12. mynd. Aœtluð lega Karlsgígsins.
Útbreiðsla gjóskunnar frá gígnum,
gjóskulasins R-7, er sýnd á 13. mynd. -
Approximate location of the Karl tuff
cone.
ing hringanna er skýrð á innfelldu myndinni. -
Approximate location of the Vatnsfell cone
based on measurements of dips, thickness and
ballistic lithics of its rim on the SW-shore.
221