Fréttablaðið - 25.06.2009, Blaðsíða 20

20 25. júní 2009 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Væri það ofrausn?
UMRÆÐAN
Þorleifur Gunnlaugsson skrifar um
málefni hælisleitenda
Málefni hælisleitenda hafa verið í mikl-um ólestri á Íslandi. Það kvað þó við
nýjan tón þegar Ragna Árnadóttir tók við
embætti dómsmálaráðherra og eftir því
var tekið þegar hún stöðvaði brottvísun sex
flóttamanna til Grikklands á dögunum og í
framhaldinu fengu flóttamennirnir réttlát-
ari meðferð.
Það voru því vonbrigði þegar dómsmála-
ráðuneytið sendi nýlega frá sér skýrslu þar sem mælt
var með því að þeir sem það á við og komu hingað í
gegnum Grikkland verði sendir þangað aftur. Flótta-
mannastofnun Sameinuðu þjóðanna hefur síðan í
apríl 2008 hvatt til þess að flóttamenn yrðu ekki
sendir þangað vegna þess að í Grikklandi sé hlut-
fall þeirra sem fá hæli mjög lágt, langur meðferðar-
tími og óvönduð málsmeðferð og aðbúnaður víða svo
slæmur að margir hælisleitendur lendi á götunni og
neyðist til athafna sem skaði málstað þeirra.
Í málefnaskrá ríkisstjórnarinnar er kveð-
ið á um að málefni hælisleitenda verði end-
urskoðuð með það að markmiði að færa þau
í mannúðlegra horf. Nú er að störfum nefnd
sem vinnur að tillögugerð sem ríkisstjórnin
getur nýtt sér til breytinga á lögum og reglu-
gerðum. Vonandi munum við þá fá að upplifa
það að tekið verði á málefnum hælisleitenda
á þann hátt sem við vildum sjálf reyna, ef
við lentum í sömu stöðu.
Á meðan beðið er eftir þessu er mál 6
hælisleitenda sem komu frá Grikklandi í
uppnámi. Þau hafa beðið hér í 9 til 13 mánuði
í daglegri óvissu um niðurstöðu yfirvalda.
Þau hafa myndað tengsl, eignast vini og efnt til til-
finningasambanda og þau óska eftir því að fá að vera
hér áfram. Tveir eru frá Írak og tveir frá Afganistan.
Frá löndum sem Ísland hefur herjað á
Er það ofrausn af hálfu vinstri stjórnarinnar að
veita hæli, örfáum einstaklingum sem beðið hafa hér
alltof lengi og hrakist hafa frá heimalöndum sínum
vegna hernaðar sem Ísland ber sína ábyrgð á?
Höfundur er borgarfulltrúi VG.
ÞORLEIFUR
GUNNLAUGSSON
Öreigar allra landa
„Lofum hinum drottnandi stéttum
að skjálfa fyrir kommúnistabyltingu.
Þar hafa öreigarnir engu að týna
nema hlekkjunum. Þeir eiga heilan
heim að vinna. Öreigar allra landa,
sameinizt!“ Þetta textabrot er birt á
baksíðu Kommúnistaávarpsins eftir
Friedrich Engels og Karl
Marx, einu
áhrifa-
mesta riti
seinni tíma,
sem var
endurútgef-
ið á vegum
Lærdómsrita
bókmenntafé-
lagsins í árslok
2008.
Í boði Landsbankans
Athygli vekur að á titilsíðunni má
sjá kennimerki Landsbankans, en
hann var um skeið sérstakur bakhjarl
Lærdómsritanna. Eftir hrunið þegar
Landsbankinn fór í ríkiseigu fór
samningurinn við Lærdómsritin út
um þúfur. Fyrir kaldhæðni örlaganna
reyndist svanasöngur gamla Lands-
bankans á sviði bókaútgáfu
því vera sjálft Kommúnista-
ávarpið.
Þangað leitar
klárinn ...
Mótmælendur hafa
mótmælt Icesave-
samningunum
á Austurvelli
undanfarna
daga. Í hópi þeirra sem veifuðu
mótmælaspjöldum og steyttu hnefa
að Alþingi á mánudag mátti meðal
annars sjá tvo kunna róttæklinga, þá
Véstein Valgarðsson og Þorvald Þor-
valdsson, oft nefndur Albaníu-Valdi.
Athugulir menn veittu því athygli að
þegar Vésteinn og Þorvaldur höfðu
mótmælt fylli sína skunduðu þeir
með skiltin inn á skrifstofur Vinstri
grænna. Það er forvitnilegt í ljósi
þess að Steingrímur J. Sigfússon,
fjármálaráðherra og formaður
Vinstri grænna, hefur borið hitann
og þungann af Icesave-samning-
unum.
bergsteinn@frettabladid.is
Lárus Blöndal hæstaréttarlög-maður og Stefán Már Stef-
ánsson prófessor hafa í nokkrum
greinum í Morgunblaðinu fært
rök að því, að Íslendingum beri
ekki lagaskylda til að axla IceSa-
ve-ábyrgðirnar og að Alþingi eigi
því að hafna samningi fjármála-
ráðherra við Breta og Hollend-
inga um greiðslur vegna ábyrgð-
anna. Þeir Lárus og Stefán Már
hafa lýst eftir rökstuðningi fyrir
því, að íslenzka ríkinu beri að
lögum að efla Tryggingasjóð inn-
lána umfram lögbundið lágmark
og greiða ábyrgðirnar, en þau rök
hafa ekki komið fram, segja þeir,
hvorki innan þings né utan. Jón
Steinar Gunnlaugsson hæstarétt-
ardómari og Sigurður Líndal próf-
essor hafa líkt og Lárus og Stefán
Már lýst þeirri skoðun í fjölmiðl-
um, að rétt væri að vísa málinu til
dómstóla.
Hvers vegna telja þjóðir Evr-
ópu, að Íslendingum beri að greiða
þessar ábyrgðir? Ingibjörg Sól-
rún Gísladóttir, fyrrum utanríkis-
ráðherra, hefur svarað spurning-
unni skýrt í DV: „... meginástæðan
fyrir því að ekki var hægt að fara
með málið fyrir dóm var sú að
ekki mátti leika vafi á að inni-
stæður væru tryggðar. Ef menn
féllust á að fá úr því skorið fyrir
dómi mundi skapast réttaróvissa
um það hvort innistæðutrygg-
ingar væru í gildi. Þar með hefði
innistæðueigandi á Spáni, í Frakk-
landi eða annars staðar fengið til-
efni til að efast um tryggingarnar
og tekið út sparifé sitt. Slík réttar-
óvissa er óhugsandi.“ Þetta sjón-
armið er skiljanlegt af sjónarhóli
Evrópuþjóðanna og verður ekki
vefengt.
Orð skulu standa
Í skýrslu sinni handa utanríkis-
ráðuneytinu bendir Jakob Möller
hæstaréttarlögmaður einnig á, að
ítrekaðar yfirlýsingar íslenzkra
stjórnvalda um, að staðið yrði við
skuldbindingar íslenzku bank-
anna samkvæmt tilskipunum Evr-
ópusambandsins um trygginga-
sjóði, bindi hendur stjórnvalda og
samningar séu því nauðsynlegir
og dómstólaleiðin komi af þeim
sökum ekki til álita. Þetta sjónar-
mið verður ekki heldur vefengt.
Hver vill vitandi vits eiga við-
skipti við mann, sem er þekktur
að því að víkja sér undan að efna
gefin loforð með þeim rökum, að
honum beri ekki lagaskylda til
þess?
Sjónarmið Breta
Hugsum okkur, að úr því feng-
ist skorið fyrir rétti, að Íslend-
ingum bæri ekki lagaskylda til
að greiða IceSave-ábyrgðirnar.
Myndu Bretar þá með fulltingi
annarra Evrópuþjóða falla frá
kröfum sínum á hendur Íslending-
um? Svarið er nei, ekki endilega.
Krafa Breta væri þá siðferðileg
frekar en lagaleg.
Skoðum ábyrgð Íslendinga á
málefnum Landsbankans af sjón-
arhóli Breta. Ríkisstjórn Íslands
seldi fyrir fáeinum árum ráð-
andi hlut í Landsbankanum í
hendur feðgum tveim við þriðja
mann. Faðirinn, Björgólfur
Guðmundsson, gerðist formað-
ur bankastjórnarinnar og gerði
framkvæmdastjóra Sjálfstæðis-
flokksins að varaformanni sínum.
Björgólfur eldri hafði þá sér-
stöðu meðal hugsanlegra kaup-
enda Landsbankans, að hann
hafði fengið skilorðsbundinn
fangelsisdóm fyrir bókhaldsbrot.
Virt erlend dagblöð, þar á meðal
Financial Times og Guardian á
Bretlandi og Welt am Sonntag í
Þýzkalandi, hafa velt vöngum yfir
umsvifum Björgólfs Thors Björ-
gólfssonar í Búlgaríu og annars
staðar og hugsanlegum tengslum
hans og þá um leið Landsbankans
við rússneska auðmenn. Þrálátur
orðrómur um fjárböðun íslenzkra
banka fyrir rússneska auðkýfinga
horfir nú öðruvísi við en áður.
Íslendingar og umheimurinn eiga
heimtingu á að fá að vita, hvort
orðrómurinn á við rök að styðjast.
Aðrar þjóðir hljóta að þurfa að
fá að læra af mistökum íslenzkra
banka og stjórnvalda, enda hafa
þær ákveðið að rétta Íslandi
hjálparhönd í gegnum Alþjóða-
gjaldeyrissjóðinn. Rannsóknar-
nefnd Alþingis og sérstakur sak-
sóknari hljóta að taka þessa hlið
málsins til vandlegrar skoðunar.
Í góðri trú
Bretar væru hirðulausir um eigin
hag, ef þeir hefðu ekki kynnt sér
sögu Landsbankans og feril eig-
enda hans. Leyniþjónusta Hennar
hátignar fer létt með slíkt. Rík-
isstjórn Íslands vandaði ekki vel
til einkavæðingar Landsbankans.
Gögn, sem forsætisráðuneytið
hefur nú birt, taka af öll tvímæli
um það. Íslenzkir ráðamenn voru
sumir í vel þekktu vinfengi við
Landsbankafeðgana. Forsætisráð-
herra sagðist reyna að hitta soninn
í hvert sinn, sem hann kæmi til
Íslands. Seta framkvæmdastjóra
Sjálfstæðisflokksins við hlið Björ-
gólfs eldra í bankaráðinu sendi
sömu skilaboð. Bankastjórarnir
sögðust hafa ríkisábyrgð. Stjórn-
völd sögðust fram að hruni mundu
styðja við bankana, ef á þyrfti að
halda. Viðskiptavinir Landsbank-
ans á Bretlandi voru því í góðri
trú. Þess vegna kunna Bretar og
aðrir að líta svo á, að Íslendingum
beri siðferðileg skylda til að axla
ábyrgð á Landsbankanum hvað
sem lögunum líður.
Löglegt? Siðlegt?
Í DAG | Að borga eða
borga ekki
ÞORVALDUR GYLFASON
Auglýsingasími
– Mest lesið
H
run bankanna, og fjármálakerfisins alls, í haust sem leið
var mikið áfall fyrir þjóðina alla. Hún brást við eins og
þekkt er í kjölfar áfalla með nokkurs konar doða daga
og vikur eftir að áfallið dundi yfir. Smám saman hefur
þorra almennings svo tekist að hrista af sér þennan doða
og leitast við að halda áfram sínu sýsli eftir föngum. Hins vegar eru
ekki allir svo lánsamir að eiga þess kost því hrunið hefur svo sannar-
lega snúið tilveru margra þannig á hvolf að fátt er nú sem áður var.
Hrunið var einnig áfall fyrir stjórnvöldin í landinu. Þau báru
ábyrgð á því lagaumhverfi sem gerðu ofvöxt bankanna mögulegan
og höfðu misserum saman skellt skollaeyrum við viðvörunarbjöllum
sem hljómuðu æ háværar og þéttar. Stýrimenn þjóðarinnar höfðu
meira að segja gengið svo langt að reyna með markvissum hætti að
þagga niður í þessum óþægilegu bjöllum. Áfalladoðinn setti mark
sitt verulega á þá sem við stjórnvölinn stóðu þegar hrunið dundi yfir
og olli aðgerðaleysi sem orðið hefur þjóðinni dýrkeypt og raunar sér
ekki enn fyrir endann á því tjóni sem aðgerðaleysið fyrstu vikurnar
eftir hrunið olli.
Mats Josefsson, efnahagsráðgjafi ríkisstjórnarinnar um endurreisn
bankakerfisins, segir í viðtali hér í blaðinu í dag að í hans augum
sé það ráðgáta hvers vegna fjármálaráðherra vann ekki hraðar að
lausnum eftir fall bankanna. Hann hafi verið ábyrgur fyrir kerfinu
og þegar ríkið tók bankana yfir hafi hann orðið yfirmaður þeirra.
„Því fylgir ábyrgð,“ segir Mats. „Ég hefði búist við að hann hefði þá
gefið út leiðbeiningar eða áætlun um það hvernig bankarnir ættu að
haga sér, breyta útlánastefnu þeirra, áhættustýringu og þess háttar.
En stjórnvöld gerðu ekkert.“
Josefsson bendir á að varasamt sé að reka bankana í núverandi
mynd. Þeir séu reknir með milljarða tapi í hverjum mánuði vegna
misvægis á eignastöðu gömlu og nýju bankanna sem myndaðist við
uppskiptingu þeirra. „Þetta verður að stöðva,“ segir hann og bendir
á að verkefnið sé ekki flókið, annaðhvort verði að auka tekjur eða
draga úr útgjöldum. Að hans mati hefði þurft að grípa til þessara
ráðstafana strax og ríkið tók við bönkunum en staðan sé þannig að
enn hafi ekkert verið aðhafst og ekki sé sé einu sinni búið að ákveða í
þaula hvernig bankakerfi muni verða hér á landi í framtíðinni. Þarna
kemur til kasta þingsins og þess að ríkisstjórnin hafi þingmeirihluta
til þess að koma málum í gegn með sannfærandi hætti.
Senn eru liðnir níu mánuðir frá hruni fjármálakerfisins. Áfalladoði
gerði þá ríkisstjórn sem þá sat óstarfhæfa svo lengi að þolinmæði
þjóðarinnar þraut.
Sú stjórn sem nú situr hefur vissulega unnið að stefnumörkun í
efnahagsmálum og lausnum flókinna viðfangsefna. Þetta hefur þó
tekið of langan tíma. Það er stórt verkefni að stýra samfélagi sem
hefur gengið í gegnum eitthvert mesta efnahagshrun í manna minn-
um á heimsvísu. Því verður vitanlega að sýna skilning en jafnframt
gera kröfu um að vinna þeirra sem kjörnir voru og tóku að sér verk-
efnið verði markviss og stefnumörkun í efnahagsmálum og uppbygg-
ingu samfélagsins líti dagsins ljós á allra næstu vikum þannig að
þjóðin komist út úr þokunni og hafi eftir einhverjum siglingaljósum
að fara.
Þekkt viðbrögð við áfalli:
Doði sem olli
aðgerðaleysi
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR