Samvinnan - 01.12.1960, Blaðsíða 17

soldán og nefndist Mahmud
2. Og í munnmælasögunni,
sem þjónalið kvennabúrsins
hefir geymt um þessa at-
burði, er það fullyrt, að Ma-
hmud 2. hafi átt það snar-
ræði og hyggindum móður
sinnar að þakka, að hann
komst lífs af þann blóðuga
júlídag, er hann var bæði
sótari og soldán. Það atriði
gefur nokkra hugmynd um,
hvaða álit það fólk, sem bezt
þekkti til, hefir haft á sam-
bandi þeirra mæðgina. Son-
urinn er 23 ára. Samt er
móður hans trúað til þess
fremur en honum sjálfum,
að sjá honum borgið þegar
házka ber að höndum. Er því
ekki ólíklega til getið, að
þannig hafi verið á fleiri
sviðum. Svo mjög hafi hinn
ungi soldán unnað móður
sinni og svo mikils hafði hann
metið hana, að hún hafi í
rauninni verið æðsti ráðgjafi
hans, meðan hennar naut
við.
Eftir 23 ár hefir það rætzt,
sem Aimée de Rivery hefir
vonað og þráð, að sjá son
sinn girtan sverði Ósmans
Hún var þá hálffimmtug,
hefir náð þeim aldri er al-
gengt mun vera að menn
njóti bezt vitsmuna sinna.
Sú raun, er telja má víst að
henni hafi verið að hinu
spillta andrúmslofti kvenna-
búrsins, hefir vafalaust orð-
ið henhi bærilegri, vegna
þeirra vona er hún batt við
framtíð sonar síns. Og ef til
vill hefir það getað að ein-
hverju leyti sætt hana við
hlutskipti sitt, að trúa því að
forsjónin hefði lagt þetta á
hana, til þess, að hún skyldi
eiga þarna frumkvæðið að
nýjum og betri siðum. Og sé
sá grunur réttur, að hún hafi
átt, að minnsta kosti ríkan
þátt í nýmælum Selíms 3. og
ef til vill upptökin að þeim,
hefir hún verið búin að afla
sér, þegar hér er komið sögu,
mikillar reynslu í því að
beita áhrifum sínum bak við
tjöldin. Hin dapurlegu örlög
Selíms eru þá einnig búin að
sýna henni geigvænleik þess
tafls, sém syni hennar er ætl-
að að tefla.
Á því leikur enginn vafi,
að sonur hennar er þegar á
öndverðri stjórnartíð sinni,
gagntekinn af þeirri hugsjón,
að hefja ríki sitt úr ófremd
og afturför og lætur sér ekki
til hugar koma aðra leið að
því marki en þá að feta á
sem flestum sviðum í fótspor
vesturlandaþjóða, einkum
Frakka. Hann er því ekki fyrr
seztur að ríkjum en tekið er
að ráða franska liðsforingja
til Tyrklands og franska sjó-
menn á tyrknesk herskip.
Brátt taka ýmsir franskir
siðir að ryðja sér til rúms
meðal háttsettra manna í
ríkinu og Tyrkir, sem lengst-
um höfðu haft óbeit á að
lesa erlend tungumál taka nú
ýmsir að lesa frönsku og all-
margir skólar með .vestrænu
sniði eru settir á stofn.
Ungverski Austurlanda-
fræðingurinn, Vámberg, sem
þótti í eina tíð manna slyng-
astur í tyrkneskum fræðum,
fer svofelldum orðum um
Mahmud soldán 2. „Honum
voru meðfæddir margir
ágætustu eiginleikar er með
þurfti til að vera því vanda-
verki vaxin, að blása nýjum
lífsanda í hin dauðu bein
Ósmanríkisins. Áhugi hans
og hugprýði brást ekki, hvað
sem að höndum bar og löngu
áður en hann tók við völdum
hafði hann sannfærst um
það að fyrsta sporið til að
skapa heilbrigða stjórnar-
hætti í ríkinu væri það, að
gera janitsjara algjörlega
áhrifalausa“. Og Vámberg
vitnar í orð, sem hann á að
hafa sagt áður en hann varð
soldán, þar sem hann var allt
annað en myrkur í máli um
þetta efni. „Þegar akur
framtíðarinnar hefir verið
vökvaður blóði þessara skað-
ræðismanna, þá, og ekki fyrr
en þá, verða gróðurangar
umbótanna settir niður með
góðri von um gifturíkan
vöxt“.
Það væri mikill misskiln-
ingur, að sjá ekkert nema
blóðþyrstan Hundtyrkja bak
við þessi orð og nægir að-
eins að minna á það hvað
hermenn byltingarinnar
frönsku sungu: „Á storð, á
storð, sem steypiflóð skal
streyma níðingsblóð.“ Og
fylgdi sannarlega hugur máli
á tímum stjórnarbyltingar-
innar miklu og styrjalda
Napóleons. Hitt mun sanni
nær, að bak við þessi orð
standi maður, sem hefir
frá blautu barnsbeini haft
megna andúð á þeirri þjóð-
félagsskipan er hann ólst
upp við. Hann hefir lifað þá
viðburði er fylltu hann ó-
slökkvandi hatri gegn þeim
mönnum er gerst höfðu verð-
ir þessarar þjóðfélagsskipun-
ar.
Mahmud 2. var við völd allt
til ársins 1839, og yrði því of
langt mál og í sjálfu sér ó-
viðeigandi þessu umræðu-
efni, að segja hér sögu hans,
sem myndi þá einnig verða
saga Tyrkjaveldis um hans
daga. Þess verður þó að geta
að árið 1826 tókst honum að
láta þann æskudraum sinn
rætast, að gengið yrði milli
bols og höfuðs á janitsjörum.
En árangurinn af framfara-
viðleitni hans varð vonum
minni. Þeir „gróðurangar
umbótanna", er hann setti
niður í tyrkneskri mold urðu
lítið annað en kræklur. Tyrk-
land mátti bíða þess í langa
og lærdómsríka öld, að þar
tækist nýsköpun eftir vest-
rænum fyrirmyndum, og þá
fyrst virtist tíminn til þess
fullnaður, er Tyrklandi hafði
verið hrundið út úr röð stór-
velda.
Þar sem umbætur Mahm-
uds. 2 soldáns urðu lítið ann-
að en „góugróður", má það
því ef til vill í léttu rúmi
liggja, hver hafði í fyrstu
vakið hjá honum þrána til að
koma þeim í framkvæmd.
Því sagan lætur sig löngum
meira varða það, sem tekst,
en hitt sem mistekst. Og þá
skiptir það heldur ekki miklu
máli, hvort persóna og lífs-
stefna þessa soldáns átti að
einhverju leyti rætur sínar
að rekja til þeirrar tilviljun-
ar, að frönsk stúlka frá
Martinique skyldi lenda í
klóm Alsírvíkinga árið 1784.
En Aimée frá Martinique
virðist hafa á enn annan
hátt, og ef til vill örlagarík-
ari, haft áhrif á gang sög-
unnar með dvöl sinni í
Miklagarði. Það hefir verið
reynt að benda á líkur fyrir
því, að um leið og hún réri
að því öllum árum, að
frönskum menningaráhrif-
um yrði rudd braut í ríki
soldáns hafi hún unnið að
því að komið yrði á sem
traustustum pólitízkum
tengslum milli Tyrklands og
Frakklands. Slíkt var að vísu
ekkert nýtt í sögunni. Fyrr á
öldum höfðu Frakkar og
Tyrkir oftar en einu sinni
haft með sér eins konar
hernaðarbandalag gegn
Þýzkalandskeisurum og
Spánarkonungum.
En sumjarið 1798 -gerast
viðburðir sem knýja Tyrki
til að segja Frökkum stríð á
hendur og það í bandalagi
við Rússa, hina svörnu fjand-
menn sína, er þeir höfðu
orðið að þola þungar búsifjar
síðustu áratugina.
Tilefnið er innrás Napó-
leons í Egyptalandi, sem var
eitt af lénsríkjum Tyrkja-
soldáns. Hinn 21. júlí gersigr-
aði Napóleon Mamelúka á
Egyptalandi, eitthvert vask-
asta riddaralið, sem sögur
íara af. Fregnin um þá viður-
eign fyllti menn furðu og
geig um allt Tyrkjaveldi. En
soldán komst brátt að raun
um, að í viðureigninni við
Napóleon átti hann banda-
mönnum að fagna, sem voru
Framhald í næsta blaði
SAMVINNAN 17