Samvinnan - 01.08.1971, Qupperneq 10

"^ai^_____________________________ Það virðist vera almæit orðið,
að íslenzk tunga sé komin I
ógöngur og henni sé bráð
hætta búin af þeirri þróun sem nú á sér stað og hefur átt sér stað á
undanförnum árum. Kveður svo rammt að þessu, að ýmsir mætir menn,
að vfsu komnir af léttasta skeiði, hafa haldið þvi fram við mig í fúlustu
alvöru, að þau hefti Samvinnunnar sem að meginefni voru skrifuð
af ungu fólki (1. hefti 1970 og 1. hefti 1971) hafi verið þeim að mestu
óskiljanleg af málfarslegum ástæðum; tungan sem yngri kynslóðir noti
sé eldra fólki algerlega framandi og að verulegu leyti óskiljanleg.
Þóttu mér þessar yfirlýsingar ailfróðlegar, þó ég drægi sannleiksgildi
þeirra i efa með sjálfum mér, og afréð að fá málið rætt. En þar sem
torvelt mun reynast að gera viðhlítandi könnun á málfarslegum kyn-
slóðaskilum [slendinga, hefur sá kostur verið valinn að fá nokkra
fróða menn til að fjalla um ýmsa þætti tungunnar einsog hún er nú,
rekja þróun hennar og meta framtíðarhorfurnar. Höfundar greinanna
eru flestir landskunnir fræðimenn og áhugamenn um (slenzka tungu.
Dr. Jakob Benediktsson er forstöðumaður Orðabókar Háskólans. Jón
Aðalsteinn Jónsson starfar einnig við Orðabókina. Hallfreður Örn Eiríks-
son er þjóðsagnafræðingur og starfar hjá Handritastofnun tslands. Baldur
Ragnarsson er gagnfræðaskólakennari og hefur samið kennsiubækur
um meðferð íslenzkrar tungu auk þess sem hann er Ijóðskáld. Stefán
Karlsson er handritasérfræðingur og starfar hjá Handritastofnuninni.
Finnur Torfi Hjörleifsson er menntaskólakennari á (safirði og hefur
samið ieiðbeiningar um bókmenntakennslu. Jóhann S. Hannesson var
til skamms tíma skólameistari Menntaskólans á Laugarvatni, en veitir
nú forstöðu hinum nýja tilraunaskóla i Reykjavik. Tryggvi Gtslason er
lektor f fslenzku við Háskólann f Bergen. Árni Böðvarsson kennir f
Menntaskólanum við Hamrahlíð og ritstýrði á sínum tíma Orðabók
Menningarsjóðs. Böðvar Guðmundsson kennir við sama skóla og er
jafnframt Ijóðskáld. Gfsii J. Ástþórsson kennir við Gagnfræðaskóla
Kóþavogs, stundar blaðamennsku og ritstörf, var um árabil ritstjóri
Alþýðublaðsins og Vikunnar.
Reynt var að fá aiþýðumenn, þeirra á meðal bændur, til að leggja
hér orð f belg, en þeir treystust ekkl til þess, ýmist vegna anna eða
óframfærni. Hinsvegar var ekki leitað til skólafólks, sem þó hefði
getað veitt fróðlegar upplýsingar um móðurmálskennslu f skólum
landsins, og stafaði það fyrst og fremst af þvf að framlag þess hefði
lengt greinaflokkinn um of og dreift umræðunni óþarflega mikið, og
svo er á hitt að Ifta að þeir móðurmálskennarar, sem hér koma fram,
eru ákaflega gagnrýnir á kerfi það og tilhögun sem nú tíðkast. Vert
er að taka fram, að Samvinnan tekur feginsamlega greinum skóla-
fólks og annarra áhugamanna um þessi efni, ef verða mætti til að
örva frekari umræður um þau.
Ég geri ráð fyrir að fleirum fari sem mér, að þeim þyki greina-
flokkurinn um fslenzka tungu bæði fróðlegur og vekjandl. Ef lesend-
um finnst einhverjar greinanna byltingarkenndar, stafar það að mínu
viti fyrst og fremst af þvf, að raunhæfar umræður um þessl mál hafa
verið af skornum skammti og öll móðurmálskennsla mjög f molum
sökum úreltra viðhorfa og staðnaðs kerfis. Er beinlínis uggvekjandi
hvernig háttað er íslenzkukennslu víðast hvar f skólum landsins, og
ég er ekki ( neinum vafa um, að dvínandi málkennd og minnkandi
vald alls þorra manna á móðurmálinu, bæði töluðu og rituðu, á rætur
að rekja til misþyrmingar þess í skólum landsins. Ég segi fyrir sjálfan
mig, að það tók mig mörg ár að jafna mig eftir meðferðina sem ég
fékk f (slenzkutfmum f menntaskóla, og svipaða sögu hafa ailtof
margir að segja. Það getur ekki verið einleikið, að langskólagengnir
menn skuli ekki vera sendibréfsfærlr á móðurmálinu, en ég staðhæfi
að þannig sé þvf háttað um miklu fleiri háskólagengna menn en al-
mennt mun talið. og mæli ég þar af nokkurri reynslu.
Einsog oft vlll verða, fóru sumir höfundar greinaflokksins útí
aðra sálma en þeim var upphaflega ætlað, og er ekkert við þvf að
segja, en fyrir bragðið urðu nokkur forvitnileg umræðuefni utangarðs,
svosem málfar fjölmiðla (sem er ömurlegur kafli), endurnýjun máls-
ins í bókmenntunum, notkun og endurnýjun tungunnar f fræðigrein-
um sem almenningur fylgist með (arkftektúr, félagsfræði, sálfræði
o. s. frv.), vísindalegar rannsóknir tungunnar og óunnin verkefni á
þvf sviði, nýyrðasmfðar, skólaskáldskapur frá sjónarmiði máls og stfls
og síðast en ekki sízt mismunur talmáls og bókmáls með sérstöku
tilliti til Steinþórs á Hala og „Nú—Nú, bókarinnar sem aldrei var
skrifuð". Þessi og ýmis fleiri viðfangsefni hefðu vissulega verið verð
fyllri umræðu, en ég trúi ekki öðru en menn verði sammála um, að
þráttfyrir nefndar gloppur sé greinaflokkurinn merkilegt og tfmabært
framlag til endurmats á tungunni og viðteknum viðhorfum Islendinga
til hennar.
Til að veita lesendum Samvinnunnar örlltla hugmynd um meðferð
móðurmálsins f þeim bókmenntum, sem yngstu kynslóðir semja, birt-
um við hér allmörg Ijóð og fimm stuttar sögur eftir unga höfunda.
Þessar ritsmfðar eru ákaflega sundurleitar um efnl og stfl, en bera
flestar vott um vllja höfundanna til persónulegrar tjáningar og máls^-
meðferðar. Sú viðleitni að skapa málið á ný, tjá sig með sjálfstæðum
og persónulegum hætti, sneiða hjá glósum og dauðum orðtökum er
bezt til þess fallin að halda tungunni ferskri og lifandi. Þá iðju stunda
ungu höfundarnir flestir, hvað sem annars má um þá segja.
8-a-m