Samvinnan - 01.08.1971, Síða 22

einkum við þá áætlun fræðslu-
yfirvalda að sameina landspróf
miðskóla og samræmt gagn-
fræðapróf í eitt samræmt
landspróf, sem allir nemendur
á gagnfræðastigi gangist undir
að loknum 3. bekk. Ein aðal-
forsenda þessarar áætlunar er
einmitt sú, að æskilegt er talið
að reyna með þessu að draga
úr nokkurs konar „stéttaskipt-
ingu“ nemenda í gagnfræða-
skólum, því að um það mun
trauðlega deilt, að landspróf
miðskóla hefur notið mun
meiri virðingar en gagnfræða-
prófið, og „má ætla, að þetta
atriði út af fyrir sig hafi haft
ærin áhrif á sjálfsmynd nem-
enda, svo og skoðun þeirra, for-
eldra þeirra og kennara á (öðr-
um) nemendum" (Greinargerð
með drögum að áætlun um
landspróf miðskóla og sam-
ræmt gagnfræðapróf). Annað
mál er svo, hvernig til tekst.
Samræmd kennsla og sam-
ræmd próf geta auðveldlega
leitt til formlímingar (formal-
isma), sem er í eðli sínu fjand-
samleg frjórri menntun og
menningu. Jafnvel þótt fyrir-
huguð áætlun um sameiningu
þessara prófa og breytta náms-
hætti í samræmi við hana geti
leitt til aukins lýðræðis í skól-
um og dregið úr flokkun nem-
enda í „stéttir“, er hættan á
formlímingu ekki úr sögunni;
hér kemur enn að því, að mestu
skiptir, að kennararnir sjálfir
geri sér vandamálin Ijós og
kanni kosti og galla nýs skipu-
lags með opnum huga.
Aukin stéttaskipting?
En þótt hlutur skóla hafi ver-
ið mikill og verði æ meiri í mót-
unarsögu nálega sérhvers ein-
staklings, eru þeir fyrst og
fremst endurspeglun þess sam-
félags, sem þeir þjóna. Skól-
arnir eru mótandi afl; en þeir
sjálfir eru mótaðir af öflum
umhverfis og samfélagslegum
hagsmunum. Mótunaráhrifin
eru gagnverkandi, en einkum í
þeim skilningi, að þau styðja
hvert annað í viðhaldi varan-
legs ástands, en valda litlum
stefnubreytingum nema á bylt-
ingartímum eða vegna baráttu
framsýnna og skapandi braut-
ryðjenda. Ekki verða enn séð
nein ákveðin teikn þess, að ís-
lenzkt samfélag muni í náinni
framtíð sveigja inn á brautir,
sem reynist frávik frá nauð-
bundinni stefnu. Tækniþróun-
in og efnishyggjubundin lífs-
viðhorf hafa á undanförnum
áratugum verið langsamlega
drýgstir áhrifavaldar um mót-
un manna og stétta. Allar horf-
ur eru á, að þessi þróun haldi
áfram næstu ár og jafnvel ára-
tugi. Innrelð stóriðju og auk-
ins verksmiðjuiðnaðar mun
nær óhjákvæmilega ákvarða
flokkun manna í takmarkaða
sérhópa enn frekar en nú er
og þrengja að vitundarsviði
þeirra og jafnframt málformi.
Fólk sem vinnur örvunarlaus
og einhæf störf finnur litla
hvöt til að rækta með sér fjöl-
breytilegt tungutak og þjálfa
hugsun sina og tjáningu í orð-
um. Skólarnir munu að líkind-
um nauðugir viljugir laga sig
að aðstæðunum; ef ekki verður
þeim mun fastar við spornað,
munu vaknandi hugsjónir um
skólalýðræði og valfrelsi ein-
staklinganna verða skammlíf-
ari en skyldi.
Ef þróunin verður með þess-
um hætti — en til þess eru yf-
irgnæfandi líkur — mun al-
menn málnotkun næstu kyn-
slóðar íslendinga verða með á-
þekkum hætti og nú gerist
meðal borgalýðs iðnaðarþjóða,
þar sem hópbundin naumorð-
un er algengust. Bilið á milli
notenda naumorðunar og full-
orðunar mun breikka og öll
samskipti verða erfiðari. Rit-
höfundar munu glata æ fleiri
lesendum sínum og áhrif þeirra
þverra að sama skapi. Vaxandi
stéttaskipting mun sífellt auka
á mismun málformanna
tveggja, sem að sínu leyti
munu æ áþreifanlegar stuðla
að viðhaldi og viðgangi þeirrar
stéttaskiptingar, sem orðin er.
Þannig myndast vítahringur,
sem erfitt verður að rjúfa.
Þrátt fyrir það, sem áður var
tekið fram um nær nauðbund-
ið ósjálfstæði skólanna gagn-
vart samfélaginu, hlýtur von
okkar um farsælli þróun en hér
er lýst að vera mjög bundin
þeim. Okkur vantar umfram
allt frjóa sannmennska menn-
ingarhugsjón, sem geti orðið
sameinandi afl í uppeldi þjóð-
arinnar og beint starfsemi skól-
anna inn á nýjar og örvandi
brautir. Mikið veltur því á, að
leiðendur fræðslumálanna hafi
djúpan og skyggnan skilning
og lifandi áhuga á eðli vanda-
málanna og séu ekki auðsveipir
þjónar rikjandi hluthyggju, þar
sem svonefnd efnahagslögmál
og ytri velmegunarkröfur ráða
mestu, en andleg reisn og
frelsi einstaklingsins hafa
misst nær alla merkingu.
Mestu skiptir þó, að kennara-
stéttin sjálf sé reiðubúin að
styðja athyglisverðar tilraunir
og rannsóknir í fræðslumálum
með fordómalausum áhuga og
virku starfi. Án slíkrar þátt-
töku verða nýmæli að dægur-
flugum.
Baldur Ragnarsson.
Jón frá Pálmholti:
NÆTURREIÐ
í nótt hef ég riðið
vötnin opnað sin augu
varlega og mjúkt við sand
jökullinn sprúngið
á fjörunni og hlátur
I vökum og lónum
ýtt fram á skörina
hratt úti strauminn
hríngiðu geimsins
leyst síðustu taumana
og þeytzt
knúið jörðina sporum
heyrt hana stynja
veltast ( rótinu þúnga
af brumkrafti vorsins
tekið fastar I fax
séð eldvatnið loga
gusurnar bera við himin
rauðar sem blóð
i nótt hef ég riðið
slóðina beint af augum
milli myrkurs og Ijóss
f faðmi sælunnar úngu
lifað hið snögga grip
stundar á hraðferð
og fundið þyt
af vængjum draumanna
sópa lífinu burt
og hiustað á kveinin
heyrt miljónir gráta
húngraða menn og hrjáða
úr styrjöldum lífsins
menn sem fórnuðu draumum
hamíngju gleði lífi
vegna okkar sem lifum
ferð tímans [ nótt
með sigurbros á vörum
í nótt hef ég riðið
heyrt stormlöðrið kalla
skynjað titríng jarðar
opna mér leið er
plógurinn risti moldina
í hlátri blómsins
og dansaði kvikur af rökkri
í hvítri birtu og rauðum
útsæ af regni
heyrði ég brest í djúpinu
hvísl eins og lækur hjali
andaði jörðin þögn
og byltist [ fáng mér
úng hlý og rök
teygaði þyrst skautið
í nótt hef ég riðið
og nú mun sáðkornið falla.
22