Samvinnan - 01.08.1971, Side 26

Samvinnan - 01.08.1971, Side 26
einhvern tíma að tala eða rita rétt mál, þá væri það.helzt á þann veg að mál hans túlkaði nákvæmlega þá staðreynd, skoðun eða kennd sem hann vildi tjá öðrum mönnum.* 1 2 3) Svo að tekið sé dæmi um andstæðuna, þá kann það víst að vera röngu máli að kenna, að sá sem vill vera fyndinn, verður leiðinlegur; sá sem vill vera virðulegur, verður hlægi- legur o. s. frv. Meðal annarra orða: Hvað skyldu spámenn og verðir hinnar kórréttu málfræði segja um kerfisbrot sem þessi? Náttúrunnar numdir mál, numdir tungur fjalla ... þá er það víst að beztu blómin gróa í brjóstum sem að geta fundið til. Þeir Grímur og Jónas þykja enn fullboðlegir í lestrar- bækur skólanna. Og hvernig var það, talaði ekki Steinþór á Hala firna rangt mál í frá- sögnum sínum í hljóðvarpið? Skiptir það nokkru máli að fjöldi íslendinga beið spenntur eftir næsta þætti? Mikið vildi ég gefa til að sá dagur rynni senn að við svo- kallaðir íslenzkukennarar losn- uðum við þá réttmálsmöru, sem krypplað hefur viðleitni okkar margra til að kenna ungu fólki að tala og skrifa. Sá timi sem fer til að kenna íslenzkum börnum og ungling- um úrelta og fánýta, að ég segi ekki skaðlega málfræði, væri betur nýttur til að kenna þeim móðurmálið. Hvernig væri til dæmis að kennarar tækju sig til að kenna nemendum sínum að tala. Það er hvort eð er ekki í önnur hús að venda síðan hið kyrrstæða íslenzka bændaþjóð- félag leið, a. m. k. ekki fyrir stóran hóp barna. í starfs- greindu tækniþjóðfélagi læra börn ekki málið, nema að mjög litlu leyti, i uppvexti með for- 7) Ég set hér tvö dœmi þess hvei-nig umrœdd tvíhólfun málsins birtist nem- endum á landsprófum. liæði dæmin eru frá því í vor (1971). Hið fyrra er úr landsprófi miðskóla, hið síðara úr gagn- fræðaprófi: A) Hvers vegna er rangt mál að segja: Þannig mönnum er ekki treystandi ? B) Skrifið upp allar eftirfarandi setn- ingar og breytið þcim undirstrikuðu orðum, sem þið tcljið þörf á að breyta málfræðilega: 1) Kænan rak frá landi. 2) Pilturinn kennir til í gamla meiðsl- inu. 3) Guðmundur svíður að geta ekki farið í ferðalagið. Það vakti fyrir semjendum síðara verkefnisins að því aðeins væri það rétt leyst að í 1) væri þolfail, í 2) nefnifall, í 3) þágufall. Hvaðan kemur þeim heim- ild til slíkra dóma? eldrum sínum. Einfaldlega vegna þess að starfsgreiningin hefur tvístrað fjölskyldunni. Skólar og aðrar uppeldisstofn- anir verða að taka við mál- uppeldinu, nauðugir viljugir. Málkennsla í íslenzkum skól- um hefur verið svo geipilega vanrækt að jaðrar við þjóð- arvoða. Stórir skarar íslend- inga eru mikils til vankunn- andi i meðferð þessa tækis andlegra samskipta, sem þjóð- tunga okkar ætti að vera. Ný- liði í stétt gagnfræðakennara sem ætlar sér að hefja umræð- ur um eitt eða annað í bekkn- um sínum, rekur sig oftast á harðan vegg. Bekkjardeild í slíkum skóla er ótrúlega oft samsafn ósamhuga, óvirkra og þögulla unglinga. Þeir svara ekki þótt þeir viti, spyrja ekki þótt þeir viti ekki, grípa ekki fram i þótt þeir fylgist ekki með eða sjái kennarann gera villu, skiptast ekki á skoðunum þótt þeim sé boðið. Af hálfu skólans er engin skipulögð og samræmd tilraun gerð til að rjúfa þenn- an múr þagnarinnar. Talæf- ingar eru ekki á stundaskrá (þótt að vísu sé fagurlega um þær rætt í námsskrám). Fram- burðarkennsla er litil sem eng- in, engin tilsögn í ræðu- mennsku, og afarsjaldgæft að reynt sé að láta nemendur leysa verkefni með samræðum í stórum eða smáum hópum. Kennarar hafa heldur engan tíma til að standa í svona baksi, þeir geta ekki annað en spriklað i málfræðinetinu. Það mætti vel segja mér, að í landsprófsdeildum miðskóla hyrfi allt að því helming- ur af íslenzkutímunum í þá hít. Svona er nú þetta, þrátt fyrir það að talmálið kemst enginn maður hjá því að nota þegar til lengdar lætur. Margir geta hummað skriftir fram af sér, en ótalandi maður — ja, hvað greinir mann frá dýri? Það er þó áreiðanlega nokkuð stór hópur vel mein- andi kennara sem af veikum mætti bjástrar við að flísa eitt- hvað úr múrnum, og kannski einhverjir hafi eygt glætu um glufu. En hvað má höndin ein og ein? Afleiðing þessara kennslu- og námshátta leynist varla fyrir heilskyggnum manni, sem gaumgæfir þjóðlífið. Menn eru þumbaralegir, klumsa á mann- fundum, ófærir um að finna hugsunum sínum og tilfinning- um form látlausrar ræðu; and- lega hamlaðar félagsverur. Þekkið þið ekki íslenzka greindarmanninn sem situr þögull og íhugull á fundi í fé- laginu sinu, en við fundarslit brestur stífla og hann er kom- inn i hávaðadeilu frammi á gangi? Þvi læra börnin málið að það er fyrir þeim haft — og þau hafa það eftir, mætti bæta við. Tvennt þarf fyrst og fremst til að kenna mönnum málið, bæði mælt og ritað: fyrirmyndir og æfingu. Hvort tveggja er fyrir neðan æskilegt lágmark i ís- lenzkum skólum. Þó er hið rit- aða mál miklum mun betur statt en talmálið. Vantar samt mikið á, að kennarar og nem- endur hafi úr að velja nægileg- um bókakosti, og ritþjálfun er víða óveruleg. Það mun t. a. m. fátítt að ritæfingar séu reglu- lega á stundaskrá nemenda. Það er ekki pláss, það þarf tima til að búa þá undir próf i hólfa-málfræði. Hin síðustu ár hafa þó íslenzkukennarar átt kost á, ef ekki kennslubókum, þá handbókum til ritgerðar- kennslu. Mér er kunnugt um, að sumir kennarar hafa ekki haft fyrir því að lesa þessar bækur, hvað þá að styðjast við þær í kennslu. En allir kennar- ar láta nemendur skrifa ein- hverja stila, enda er þjóðin tæpast eins illa skrifandi og hún er talandi. Samt er hún óhugnanlega lítið gefin fyrir skriftir. Mig minnir það sé ekki langt siðan rannsókn (erlend) leiddi i ljós, að islenzk útflutn- ingsfyrirtæki svöruðu ekki fyr- irspurnarbréfum um fram- leiðsluvörur sínar. Af hverju skyldi það stafa? Sitja ekki skólalærðir menn í forstjóra- stólum íslenzkra fyrirtækja? Þessa stuttu grein mína ber ekki að skoða sem tilraun til að leggja fræðilegt mat á móð- urmálskennslu i íslenzkum skólum. Til þess hef ég hvorki tima né aðstæður. En ég vildi að hún yrði starfsbræðrum mínum hvatning til þess að rífa i tætlur með sameiginlegu átaki kerfið sem þvingar okkur. Heyri þeir sem enn ugga að sér í netinu. Finnur Torfi Hjörleifsson. Jónas E. Svafár: VERTÍÐARBOÐORÐ faðir vor þú sem ert á himnum höfuð þitt er fullt tungl sem veður í skýjum en hjartaS er sólarlag morgunroSans helgist þitt nafn í heimsskauti mánasigSar af sólargangi árstíSanna tilkomi þitt ríki í landheigi hvitasunnunnar meS veldissprota jarSeplisins verði þinn vilji svo á jörðu sem á himni er ferS þú á fjörur viS hafiS og skapar líf í meyjarmerkinu gef oss í dag vort daglegt brauð og sneiS þeim sem eiga fyrirgef oss vorar skuldir þær eru hvorki fugl né fiskur en lánstraustiS falliS í gjalddaga svo sem vér og fyrirgefum vorum skuldunautum kvenfólki æsku og öldungum eigi leið þú oss í freistni meS kvikfé iSnaSi og verzlun heldur frelsa oss frá illu veðurfari í skerjagarSi á krossgötum því að þitt er ríkið mátturinn og dýrðin með aflabrögð í verðlagi á heimsmarkaði að eilífu amen 26

x

Samvinnan

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Samvinnan
https://timarit.is/publication/340

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.