Samvinnan - 01.08.1971, Blaðsíða 42

^lhfl f.'fífl ^ gs.
NTTIl M mw NTT.riM flH AHYI1 YITT.NTHn N/khlhH iV h+Tl.hlKH1l IfHHhY+TI.
lattu nu liosid pitt lisa uid rumid mitt liafdu þar sess og sæti signadi iesus mæti
fih TIMMMjK.tl fi T-NIHR-
W M Yllh IthHh IHK Hl I T+JJHH ++TTI1 Tlf ll+h I HH-
uak þu minn iesus uak þu i mer uaka lattu mig eins i þer
f fi 4> W I* H-N- # I Y Ff.mK
>1+» ihh H wrn nr Ht niii+th i hhi Nnr.+rti-.
salin uaki þo sofni lif sc liun ætid i þinni hlif amen
Rúmfjöl í Þjóðminjasafni íslands (nr. 5026)
og túlkun dr. Matthíasar Þórðarsonar á bandrúnunum.
Vadstena-áletruninni, k-rúnin e. t. v.
einna ólíkust. Nú skulum við vera þess
minnug, að orðaskil sjást að jafnaði eng-
in á rúnaristum, en flestir fræðimenn
hafa lesið í sömu átt og við, og í samfellu
verður þá áletrunin: marihaialamakia.
Og við skulum sjá, hvað fræðimenn segja
okkur, að þetta þýði. Tveir fræðimenn,
Noreen og Marstrander, hafa meðal ann-
arra lesið úr þessu, en ekki ber þeim nú
saman að öllu leyti. Noreen skiptir í þrjú
orð: marihai ala makia. Telur hann
fyrsta orðið mannsnafn í þágufalli, en
því miður eigum við ekkert orð í íslenzku,
sem gæti samsvarað þessari fornu mynd.
Þá telur Noreen að komi mannsnafnið
Al(l)a, sem væri okkar Alli. Siðasta orðið
væri þá það, sem á okkar máli heitir
mækir, þ. e. sverð, og stæði það þarna i
þf. et., þ. e. mæki. í heild þýddi þá áletr-
unin Alli (gefur) .Marihai' sverð (mæki).
Hinn fræðimaðurinn, Marstrander, skipt-
ir í fjögur orð: mari aih ala makia. Við
tökum strax eftir þeirri breytingu hans
að flytja h afturfyrir tvíhljóðið, aih fyrir
hai. Þannig getur hann hinsvegar fengið
eftirfarandi túlkun: mari: mæran aih: á
ala: Alli makia: mæki, þ. e. mæran á
Alli mæki, Alli á þetta ágæta sverð. Að
ýmsu leyti verður skýring Marstranders
skemmtilegri frá okkar sjónarhóli, en
sannarlega er dulitið slæmt að þurfa að
gera ráð fyrir „prentvillu" á rúnaristu
frá 13. öld! Þó er þess að gæta, að vel
gat þeim er risti fundizt, að hann væri
búinn að skrifa tvíhljóðið ai, þegar hann
var búinn með i í mari, en síðan hefði
hann uppgötvað villuna, og þá aðeins
bætt tvíhljóðinu aftanvið h-ið.
Þess ber að geta, að þarna í mýrinni við
Vi fundust kynstur fornminja, og hafa
menn getið sér þess til, að þarna hafi
verið forn helgistaður, enda bendir nafn-
ið ótvirætt til þess (Vi: vé). Þetta hefur
lika vakið ýmsar bollaleggingar um, hver
þessi Alli hafi verið; segja sumir, að
hann muni hafa verið guð, aðrir telja
hann hafa verið mann, en ekki skulum
við hætta okkur útí slíka náttúrufræði.
Einna frægust danskra rúnaáletrana
er af öðru Gullhornanna, sem Oehlen-
schlæger og fleiri gerðu fræg, og gátu
raunar orðið það af ágæti sinu einu sam-
an, því miklar gersemar hafa þau verið.
Gullhorn þessi fundust við Gallehus árið
1734, og sem kunnugt er var þeim stolið
úr Konunglega listasafninu í Kaup-
mannahöfn árið 1802, og áður þjófurinn
næðist hafði hann brætt þessi fágætu
listaverk. Um áletrunina á horninu verð-
um við því að styðjast við teikningar, en
talið er, að hún hafi verið svo skýr, að
enginn vafi leiki á, að þar hefur staðið:
ek: hlewagastiR: holtijar: horna: tawido.
Þetta mundi flytjast þannig til nútíma-
máls: ég, Hlégestur frá Holti gerði horn-
ið. — Og eftir teikningum — og eftirlík-
ingum, sem einn Danakóngur gaf þjóð
sinni — að dæma, hefur þessi ágæti Hlé-
gestur síður en svo þurft að skammast
sín veika sinna.
Við Möjebro í Mið-Upplöndum í Sví-
þjóð er kenndur steinn nokkur, hálfur
annar metri á hæð, trúlegast bautasteinn.
Á honum er geysihagleg teikning, er sýnir
hermann á hesti sinum. Sverðið er reitt
til höggs og hesturinn á stökki. Hreyf-
ingin í myndinni er nánast ótrúleg, ef
miðað er við aldurinn. Framanvið hest-
inn sjáum við línur, sem sumir telja eiga
að tákna fallinn fjanda, en aðrir álita að
sé landslag. Ekki skulum við blanda okk-
ur í þá deilu. Öll er myndin semsagt með
furðumiklum ágætum gerð, en áletrunin
hefur vafizt meira fyrir mönnum. Ekki
skulu þær deildir raktar hér, sem af þvi
hafa spunnizt, en aðeins rakin skýring
eins fræðimanns, Wolfgangs Krauses, á
textanum. Hann les einsog aðrir frá hægri
til vinstri og byrjar á neðstu línunni. Út-
koman verður: frawaradaRanahahais-
laginar, og Krause skiptir þannig: fra-
waradar ana hahai slaginar, sem hann
telur þýða: Framráður á hesti sleginn (þ.
e. drepinn). Við þessa túlkun þarf að vísu
langar og lærðar útskýringar, en helzt
er hún þó talin koma til greina. Þarna
væri þá aðeins frá þvi skýrt, að hinn
ágæti hermaður Framráður hafi fallið á
hesti sínum, og þá vonandi í frækilegum
bardaga. Tæpast er steinninn talinn eldri
en frá 400 e. Krist.
íslenzkar rúnaáletranir
Þegar hér er komið sögu mundi tími til
kominn að skoða islenzkar rúnaáletranir
eða ristur. Þvi miður er þar ekki um
auðugan garð að gresja, og fáar eru rist-
urnar forvitnilegar. Langsamlega flestar
eru þær ristar á legsteina, og þá er for-
múlan venjulega hér hvílir NN. Hins er
þó að geta, að allmikið er til hér af ung-
um áletrunum, sem sýna okkur, að langt
frameftir öldum hafa menn skemmt sér
við þessa kúnst forfeðranna. Og við skul-
um líta á eina unga áletrun af rúmfjöl á
Þjóðminjasafni. (Þjms. 5026). Fjöl þessi
kom á safnið árið 1903, en ártal á henni
er 1837, og trúlega er þar að finna aldur
áletrunarinnar. Eitt er mjög athyglisvert
við þessa áletrun: hér eru s.n. bandrúnir
betur og meira útfærðar en nokkursstað-
ar ella. Með bandrúnum er átt við eins-
konar aðferð til skammstafana, fleiri
rúnum en einni er slengt saman í eitt
tákn, og af hverri rún aðeins skrifað það
sem ekki er sameiginlegt með þeim sem
áður eru komnar. Þannig mátti t. d. rita
samstöfuna ma þannig: .
Leggirnir á m og a falla saman.
Form rúnanna á Þjms. 5026 er að
nokkru frábrugðið þeim rúnum, sem við
höfum áður skoðað, en flest er þó að
finna t. d. i yngra fúþarkinu hér að
framan. Helzt er þess að geta, að d er
táknað A, og getur að sjálfsögðu staðið
fyrir ð líka, og fleiri einkenni geta les-
endur vafalaust fundið.
Rúnaáletrun þessi hafði ekki verið lesin
fyrr en danskur rúnafræðingur ætlaði að
gefa út rit um íslenzkar rúnaáletranir
fyrir ekki allmörgum árum. Hann lagði
þá til atlögu við þessa áletrun einsog
aðrar, en komst hvorki afturábak né á-
fram. Varð honum þá helzt til ráðs að
leita til dr. Matthíasar Þórðarsonar,
þjóðminjavarðar. Og dr. Matthíasi tókst
að leysa rúnirnar upp einsog myndin hér
sýnir. Efst koma rúnatáknin einsog þau
eru á fjölinni, þá kemur textinn leystur
upp í einstakar rúnir, og loks er hann
settur með venjulegum latínustöfum.
Einsog lesendur munu kannast við, er
hér um að ræða upphafið á hinni kunnu
kvöldbæn: Láttu nú ljósið þitt/lýsa við
rúmið mitt.... og ennfremur niðurlags-
erindi 4. Passíusálms.
Hér mundi rétt að láta lokið þessu
greinarkorni, og er von min, að menn hafi
orðið nokkru fróðari um rúnir og notið
einhverrar skemmtunar.
Hclztu hcimildir:
W. Krause: Runeninschriften im álteren Futhark
(Halle 1937).
Otto V. Fricsen, Magnus Olsen og Johs. Brpndum-
Nielsen: Runorna; Nordisk Kultur 6, (Sth. 1933).
Anders Bæksted: Islands Runeindskrifter (Kbh. 1942).
Erik Wahlgren: The Ancient Runes, Lögberg-Heims-
kringla no. 6, 81. árg. 2. feb. 1967.
42