Andvari - 01.04.1960, Qupperneq 34

32
GRÓÐUR AF AKRl NJÁLS RÓNDA Á BERGÞÓRSHVOLI
ANDVARl
fimm jurtategundir úr þessu brunna
sýnishorni úr smáhýsinu frá fyrstu hyggð
á Bergþórshvoli.
Á greiningu þessari sést, að hér hefur
aðallega verið urn samsafn ræktunarjurta
að ræða. Flestar jurtirnar eru ekki til í
hinni upprunalegu, villtu, íslenzku flóru,
en munu snemma fluttar hingað bcint
eða óbeint af manna völdum. Að slíkar
jurtir hafi getað vaxið hér á þcssum tíma,
má rökstyðja með því að vitna til þess,
að surnra þeirra er getið í fornum ritum,
að sum örnefni bera þess merki að þær
hafi vaxið hér, og af útbreiðslu þeirri,
er aðrar þeirra ná seinna meir í gróður-
ríki landsins. Að þær eru samankomnar
á einn stað, þegar þær brerrna, er heldur
engin tilviljun, því auðsætt er, að þangað
eru þær fluttar af mönnum, enda finn-
ast þær í húsarústum eins og áður getur.
Nú má deila um það, hvort brunaleifar
þær, sem hér um ræðir, séu af jurturn,
er vaxið hafa á íslandi, eða hvort um
aðfluttan vöxt sé að ræða. Er hið fyrra
mun sennilegra, meðal annars sökum
þess, að gerð birkisins bendir til þess, að
það hafi verið íslenzkt að eðli og upp-
vexti. Má telja óeðlilegt, að svo smávaxið
birki væri flutt til landsins, þegar nóg
var af því fyrir í landinu. Eru mestar
líkur til þess, að þarna hafi brunnið birki-
árefti úr húsinu, eða eldiviður. f öðru
lagi fannst mikið af bygg-stönglum, blöð-
um og jafnvel rótum. Hefur það senni-
Iega verið í kerfum og líklega allt
óþreskjað. Eru litlar líkur til þcss, að
óþreskjað bygg hafi verið flutt inn til
landsins, því áreiðanlega hefur verið þörf
á rúmi fyrir annan dýrmætari farm í haf-
skipum þeirra tíma en hálm. Er því
cngin ástæða til þess að ætla annað en
jurtir þessar séu einmitt uppvaxnar þar
á Bergþórshvoli, og sú skoðun í alla
staði eðlilegust.
En athugum nú þessar jurtir dálítið
nánar, bæði útbreiðslu þeirra, nytjar
þeirra ef einhverjar eru, og síðast en ekki
sízt, hvernig þær korna heim við Njáls-
sögu. Ég hef getið þess, að birkið væri
íslenzkt og hafi sennilega verið notað
sem eldiviður eða árefti. Er þess víða
getið í Njálu, að birkiskógar vaxi í hér-
aðinu, og gætu húskarlar Njáls til dæmis
hafa hoggið þetta birki í Rauðaskriðuin.
Byggfundurinn kemur einnig mjög vcl
heim við söguna, því eins og áður er
getið, er oft minnzt á kornræktun í Njálu
og oftar en í nokkurri annarri fornsögu.
Enda hefur héraðið verið, og er enn í
dag, einna bezt fallið til kornræktunar
af öllum byggðum landsins. Fundur þessi
er í sjálfu sér mjög merkilegur, því að
hér á landi hafa ekki fundizt aðrar leifar
af byggi frá fyrri öldum svo fullsannað
sé.1) Fræðimenn bafa getið sér þess til,
að hér kunni að hafa verið ræktað hið
svokallaða fjögurra raða bygg. Og ná-
kvæm jurtafræðileg rannsókn sýnir, að
af þeirri gerð er einmitt byggið frá Berg-
þórshvoli. Það er meira að segja unnt að
ganga svo langt að segja, að það sé af
undirtegund þeirri, sem fræðimenn kalla
pallidum. Það hefur haft fremur lága og
granna stöngla og staðið fremur vel. Oxin
hafa verið gisin og drúpandi, títur skert-
ar og blómagnir eðlilegar. Kjarnarnir, sem
eru þaktir, hafa staðið þrír og þrír saman
í axinu og hafa mótazt eftir afstöðunni.
Eru miðkjarnarnir jafnhliða en hinir ým-
ist snúnir til hægri eða vinstri. Þeir hafa
verið vel þroskaðir, eða eins og bygg cr
hér nú í beztu árum. Lengd kjarnans
hefur hins vegar verið mun styttri en nú
er í íslenzku byggi. Mætti álíta, að hinir
stuttu axliðir bentu til þess, að ekki hafi
vöxtur jurtarinnar verið örvaður af of
1) Síðan þetta var skráð hafa byggleifar funtl-
izt að Gröf í Öræfum, sem taldar eru vera fra
árinu 1362.