Andvari - 01.04.1960, Side 52

50
PnÓF. UK. CARLO SCIIMID
ANDVARI
bregður fyrir í blikfleti leitandi vitundar.
Þess vegna hefir sú reynsla, sem fengin er
á ákveðnu tímabili sögunnar, gildi á öll-
um tímum, og það, sem hefir gildi á
einum ákveðnum stað, það varðveitir sitt
óhagganlega gildi á hverjum öðrum sam-
bærilegum stað. Því að mannlegt eðli er
ávallt og alls staðar óumbreytanlegt og
sjálfu sér samkvæmt.
Sama óhagganlega lögmáliö, sem gildir
í frumsetningum og meginreglum flatar-
málsfræðinnar, gildir einnig um við-
burðarás sögunnar, óháð stund og stað.
Hvað er raunveruleiki?
Raunveruleikinn er eingöngu þau öfl,
sem hrærast í verðandi veraldar eða at-
burðarás, enda hafa hlutir engan skynjan-
legan né skiljanlegan kjarna, heldur eru
þcir aðeins efniskerfi og orkusvið, sem
grípa hvert inn í annað. — Það er heim-
ur eðlisfræðingsins, sem Macchiavelli
hrærist í, og það er ekki of djarft til orða
tekið, að hann hafi fyrirfram uppgötvað
kenningu Galileis, sem ekki ætlaði sér
heldur að rannsaka eðli stjarnanna, hcld-
ur hreyfingar þeirra og þau öfl, sem
ákvarða þeim brautir.
Þess vegna geta gerðir manna og at-
burðarásin í heild ekki átt sér neinn
eilífðartilgang. Hlutir hafa aðdráttarafl,
hlutir hrinda frá; það er aðeins til eilíf
hreyfing, bylgjur, sem hefjast og hníga.
Við raunsæja athugun kemur í ljós,
að allur verknaður og öll atburðarás eru
tilgangslaus, eilíft öldufall, þar sem
maðurinn vex og stælist í baráttunni við
manninn og við hin ólýsanlegu öfl um-
hverfisins. Hann dugir í baráttunni, ferst
eða sigrar, í samræmi við þau öfl, sem í
honum búa og hann á við að etja.
Þess vegna er heldur enginn mæta-
munur á viðburðunum í sjálfum sér og
engin eðlileg framþróun. Mætamunur
viðburðanna og þróun — það er aðeins
til frá andartakssjónarmiði áhorfandans,
sem að sínu leyti sveiflast með hinni til-
gangslausu ölduhreyfingu í straumröst
sögunnar.
Þessi kenning um hina blindu straum-
röst sögunnar er ekki sprottin af kristi-
legri bölsýni, sem skoði söguna í ljósi
spásagna Daníels um óstöðvandi bnignun.
Miklu frernur ber hún vott köldu hlut-
leysi skoðandans, sem skilur, að atburða-
rás í tíma á sér engan tilgang og stefnir
að engu marki.
„Því að úr því að náttúran leyfir
mannlegri viðleitni aldrei að standa í
stað, þá hlýtur menningunni óhjákvæmi-
lega að byrja að hnigna, jafnskjótt og
hún hefir náð þeirri fullkomnun, að hún
samkvæmt eðli sínu og ytri aðstæÖum
megni ekki að komast hærra.
En þegar menningin hefir hrapað og
liggur þróttlaus og vænglama, þá hlýtur
hún að rísa upp og sækja fram á ný, af
því að hún getur ekki hrapað dýpra.
Þannig gengur á sífelldum umskipt-
um, niður á við til hins illa, upp á við til
hins góða“ (Stor. fior. V.).
Vér megum ekki láta yfirborðs fyrir-
bæri —- eins og hnignun og blómaskeið
— rugla skilning vorn. Dýpra séð brevt-
ist veröldin ekki í eðli sínu; fjölbreyti-
leiki tækifæranna er alltaf jafnmikill.
í heild eru heimsöflin alltaf þau sömu;
orka þeirra er stöðug; því er ekki til
neitt algert hnignunarskeið. Þegar oss
sýnist manndómur vaxa eða veslast upp,
verðum vér skynvillu að bráð: Afreks-
vilji, sem virðist vera í hnignun með
einni þjóð, rís hátt í nýjum afrekum
annarrar.
„U.mskiptum blóma og hrörnunar er
þannig farið: Veröldin er einatt sú sama.
í henni er alltaf jafn mikið af því góða
og því illa, en það breytist um stundar-
sakir með hinum ýmsu þjóðum. Þanmg
vitum vér, að hin fornu stórveldi fluttust