Andvari - 01.01.1984, Síða 29

ANDVARt
VILMUNDUR JÓNSSON
27
hver tilhögun mundi heppilegust á slíkum rannsóknum og hver kostnaður
mundi af þeim verða. Að höfðu samráði við nokkra aðila skipaði ríkisstjórnin
nefnd. er síðan var kölluð manneldisráð, og var landlæknir formaður. Afráðið
' ar afla vitneskju um fæðissamsetningu landsmanna, svo og einstakar fæðu-
tegundir. Júlíusi Sigurjónssyni, prófessor í heilbrigðisfræði, var falið að annast
eða stjórna framkvæmd rannsóknanna. Hér er ekki staður til að greina frá
þessari merkilegu könnun, en hún er undirstöðurannsókn um þessi efni hér á
landi og rækileg grein gerð fyrir henni í riti Júlíusar, Matarœði og heilsufar
d íslandi, útgefnu 1943. Eftir þetta var mjög hljótt um manneldisráð, þar til
fyrir fáum árum, en prófessor Júlíus hélt alllengi áfram rannsóknum sínum
a efnainnihaldi islenzkra matvæla og ritaði margt um þau fræði i íslenzk og
erlend tímarit.
V.4.
Fóstureyðingarlögin frá 1935 voru djarflegt nýmæli á sinum tíma. Sam-
kvæmt þágildandi lög um varðaði það langri fangelsisvist, ef þunguð kona „af
asettu ráði eyðir burði sínum eða deyðir hann í móðurkviði“. Og sama máli
gegndi um þann, sem lét henni í té meðul í sama tilgangi. Engin sérákvæði,
hvorki í hegningarlögum né öðrum lögum, heimiluðu læknum að deyða fóstur
eða barn í fæðingu, hvað sem í húfi var. Engu að síður viðgekkst það og þótti
ehki aðeins vítalaust, heldur heimilt eða jafnvel skylt, að læknir gerði slik-
ar aðgerðir, ef það þótti nauðsynlegt til að bjarga lífi móðurinnar. Þetta
atti hvarvetna við, að því er frumvarpshöfundur telur, nema í Rússlandi (þar
'ar fóstureyðing leyfð með skilyrðum) og í Grikklandi? Rétt eða skyldu læknis
til riíkra verka felldu lögfræðingar undir svokallaðan „neyðarrétt“.
Við þetta hefði sennilega verið látið sitja um sinn, ef sá skilningur lækna
hefði ekki smám saman fest rætur, að bannið við eyðingu fósturs væri dauður
lagabókstafur, og erlendis tóku læknar í síauknum mæli að losa konur við óvel-
homin fóstur sín að ósk þeirra, án þess að öðru tilefni þyrfti að vera til að
dreifa. Svo sem vænta mátti, tók þessi alda að berast hingað, eins og ljóst þótti
vera af aðgerðaskrám sjúkrahúsa. Árið 1933 ritaði Vilmundur Læknafélagi Is-
^ands, tilgreindi, hve oft leg kvenna höfðu verið skafin í Reykjavík og Hafnar-
firði árið 1931 og fór ekki dult með tortryggni sina á tilgreindum ástæðum til
aðgerðanna: „Sumir sjúkdómarnir virðast að minnsta kosti vera hreinar tylli-
astæður, eins og þegar „blóðleysi“ er talið eina tilefnið í ekki færri en 15 til-
fellum.“ Er ekki að orðlengja það, að bæði læknafélögin töldu hér komið í
°efni, og samdi þá Vilmundur frumvarp til laga ásamt langri og mjög ræki-
legri greinargerð. Meginatriði frumvarpsins voiu þessi: Lækni var gert skylt
að leiðbeina konu um getnaðarvarnir, ef hún leitaði hans vegna sjúkdóms þess
eðlis, að henni stafaði hætta af að verða barnshafandi. Sömuleiðis var lækni