Stúdentablaðið - 01.12.1954, Síða 12

4
STÚDENTABLAÐ
BJÖRN ÞORSTEINSSON:
Síðustu ákvæði Gamla
sáttmála
Nokkrar hugleiSingar.
að nokkru 1. des.; hins vegar hef ég reist mér
þann hurðarás um öxl að birta hér nokkrar
hugleiðingar um heimsfurðuskjalið Gamla sátt-
mála, eða síðustu greinar þess.
Heimsfurðuskjal.
í Danmerkursögu Eriks Arups (Danmarks
Histcrie II. b. 1932, bls. 162) segir: Gamli sátt-
máli er algjörlega einstætt pólitískt skjal jafn-
vel á 13. öld, sem var þó mesta þjóðfrelsisöld í
stjórnmálum, allt fram til þess að franska bylt-
ingin hóf upp merki hennar. I allri veraldar-
sögunni er varla hægt að finna neitt annað
dæmi þess, að frjáls þjóð í nauðum stödd hafi
haldið svo hátt merki frelsis síns og sjálfstæðis
allt til lokaákvæða samningsins um uppsagnar-
skilyrði hans einmitt á því augnabliki, þegar
hún áleit sig þó nauðbeygða til þess að leita
stjórnmálasambands við aðra þjóð. Orðanna
hljóðan í sjálfum Gamla sáttmála sýnir það
bezt, að ísland var sjálfstætt, norrænt ríki og
íslendingar sjálfstæð, norræn þjóð, og um alla
framtíð mundi hún halda áfram að vera það“.
Þessi ummæli hins fjölvísa prófessors eru
ærið athyglisverð. Hann átti sæti í sambands-
laganefndinni 1918 af Dana hálfu til þess að
sanna sögulegan rétt þeirra til yfirráða á Is-
landi. Arup reyndist svo mikill og fágætur vís-
indamaður, að hann falsaði aldrei eða hagræddi
staðreyndum þjóð sinni til framdráttar. Þegar
honum varð íslenzk saga kunn, dáðist hann að
henni og studdi oft málstað Islendinga.
E. Arups hefur verið að litlu getið hér á landi
enn sem komið er, og það er ekki ætlun mín
að rita hér síðborin eftirmæli þess ágæta drengs
og mikla fræðimanns, þótt mér finnist það vel
við eigandi, að íslenzkir stúdentar minnist hans
Ólík sjónarmið.
Gamli sáttmáli ætti að vera Islendingum svo
kunnur, að óþarft væri að eyða dýrmætu rúmi
blaðs þessa í að birta hann hér í heild. Þessi
sáttmáli er samningur, sem Islendingar gera
við konung Norðmanna; þeir heita að gjalda
honum skatt, en krefjast hins vegar margs kon-
ar réttinda af konunginum, og sáttmálanum
lýkur á þennan hátt:
Jarlinn viljum vér yfir oss hafa, meðan hann
heldur trúnað við yður, en frið við oss.
Skulum vér og vorir arfar halda með yður
allan trúnað, meðan þér og yðar arfar halda við
oss þessa sáttargjörð, en lausir, ef hún rýfst að
beztu manna yfirsýn“.
Það skín hvorki auðmýkt né þrælslund út
úr greinum Gamla sáttmála, heldur sjálfsvirð-
ing og festa. íslendingar játuðust að vísu undir
konung, ,,en þeir höfðu tekið sér hann eftir
gömlum reglum ættasamfélags, er kýs sér kon-
ung og getur sett hann af, ef hann rýfur þann
sáttmála, sem gerður hefur verið. Konungur-
inn var ekki settur yfir Island af guðs náð eins
og í Noregi. Hann var viðurkenndur sem æðsti
embættismaður, er hægt var að segja upp, ef
hann héldi ekki trúnað við almenning. Þannig
er Gamli sáttmáli mótaður af aldagömlum
stjórnmálaþroska þjóðveldisins“ (Einar Ol-
geirsson: „Ættasamfélag og ríkisvald bls.
274—75).
Islenzka þjóðveldið, sem gerði Gamla sátt-
mála, var svo sérstætt að menningu og stjórn-