Stúdentablaðið

Årgang

Stúdentablaðið - 01.12.1957, Side 13

Stúdentablaðið - 01.12.1957, Side 13
STÚDENTABLAÐ 3 SIGURBJORN EINARSSON prófessor: Andlegt frelsí - frelsí andans I Maðurinn veit til sín um leið og hann skynjar frelsi sitt, hann fæðist á þeirri stundu, sem hann verð- ur frjáls. Það er eitt frumeinkenni mennskrar veru, að hún er laus úr þeim álögum náttúrunnar, sem dýr- ið lýtur, hún fær þá meðvitund um sjálfa sig, að hún greinir sig frá umhverfi sínu, kemst í athugandi og hugsandi afstöðu til þess. Þótt hún sé allt um það á ýmsan veg viðjuð af aðstæðum, veit hún, að hún hefur tekið á sig ábyrgð á lífi sínu. Hún hefur öðlazt vakandi hugsun í stað ómeðvitaðra eðlisviðbragða, gerir sér grein fyrir því, að hún hefur vilja, sem verð- ur að láta til sín taka gagnvart atvikum og aðstæðum daglegs lífs og hefur atkvæði um það, hvernig henni farnast. Frelsisvitund er sem sé eitt þeirra frumatriða, sem skilja á milli manns og dýrs. Um það verður vart deilt, ef reynt er að gera sér grein fyrir sérkennum mennskunnar, þótt skoðanir skiptist um hitt, hversu víðtækt frjálsræðið sé og hvernig það standi í sam- bandi við eðli tilverunnar í heild og dýpstu rök mannlegs lífs. Þar verða fyrir trúarleg og heimspeki- leg íhugunarefni. Frelsi og ábyrgð eru samstæður, spunnar saman í eitt, óaðgreinanlegar. Vera, sem lýtur nauðung, hvort sem hún fylgir blindri eðlisleiðslu eða er, án eigin tilverknaðar, kúguð af ytra valdi, ber ekki ábyrgð á gjörðum sínum, þótt hún kunni einmitt þá að lifa frelsi sitt með gagntæku móti í uppreisn huga síns gegn því, sem hún er neydd til að fremja. Án frelsis engin ábyrgð. En það má líka snúa þessu við: Án ábyrgðar ekkert frelsi, því að frjálsræði, sem er ábyrgð horfið, hefur afneitað sjálfu sér. Ábyrgð án frelsis er „tóm“, frelsi án ábyrgðar er „blint“, svo að notað sé orðalag Kants um önnur hugtök. Maðurinn fæðist um leið og hann vaknar til vit- undar um frelsi sitt og hann deyr um leið og sú vit- und slokknar. En frelsið skynjar hann sem mögu- leika á því að velja og hafna. Þar er ábyrgðin fólgin. Biblían veit, hvað hún er að fara, þegar hún segir, að í sömu andrá og maðurinn varð til, hafi hann fengið vitneskju um boð og bann. Án slíkrar vitundar hafði hann ekki lifað frelsið og ekki vaknað til mannlegrar tilveru. Hitt er vitnisburður um það háa mið, sem Biblían setur mannlegu lífi, er hún segir, að maður- inn hafi brugðizt þeirri ábyrgð, sem frelsinu fylgir. En sú meðvitund mannsins, að hann ráði nokkru verulegu um líf sitt og afdrif, — en sú meðvitund er í órofa sambandi við þann greinarmun, sem homo sapiens gerir á sjálfum sér og umhverfi sínu, — hef- ur verið driffjöður í lífsbaráttu hans og þroskaþrá. Um leið og náttúran verður andlag vakandi skynjun- ar og hugsunar, hefst vitandi sókn á hendur henni í því skyni að gera sér hana undirgefna og verða frjálsari gagnvart henni. Siðmenning (civilisation) er árangur þeirrar sóknar. En menning (kultur) er fólgin í verðmætum, sem eru óháð beinum lífsþörf- um, landnám í hugarheimum, hugsýnir fegurðar, sannleiks og góðleiks, sem leita tjáningar í listrænni og vitsmunalegri viðleitni, í trúarlegri íhugun og til- beiðslu, í siðgæðislegu mati. Og það er á þessum sviðum, sem maðurinn lifir dýpst vanda og vegsemd frelsis síns. Viss siðmenning er skilyrði þess, að menning geti tekið út verulegan vöxt. En þær eru þó ekki sameðla systur. Háþróuð siðmenning er ekki alltjent frjó í

x

Stúdentablaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Stúdentablaðið
https://timarit.is/publication/350

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.