Fálkinn - 21.06.1930, Blaðsíða 29

FÍLKINN
29
Islensk mentasöfn.
Þó íslendingar liaí'i lengi verið
taldir bókmcntaþjóð áttu þeir
ckkcrt hús yfir stærsta bókasafn
landsins og handritasöfn fyr en
á þessari öld. Og mcira að segja
þótti sumum það hálfgerður ó-
þarfi, cr fyrsta innlcnda stjórnin
í landinu rjeðist í að koma upp
sæmandi húsi fyrir helsíu bók-
menlafjársjóði þjóðarinnar.
íslandi hefir verið það óbæt-
anlegur skaði, að ckki var hugs-
að fyrir því í tíma, að koma upp
safni íslcnskra handrita og bóka.
Þcss vegna var það, að stórmerk
handrit, sem útlend söfn telja
meðal bestu cigna sinna hurfu úr
landinu i ýmsar áttir.
Landsbókasafnið er rúmlega
100 ára gamalt og átti C. C.
Ravn frumkvæðið að stofnun
þcss, cn Bókmcnlafjelagið lirinti
málinu í framkvæmd. Safninu
miðaði hægt áfram lcngi vel,
enda átti það við mikinn fjár-
skort að búa.
Árið 1908 má telja tímamót í
sögu safnsins, er það fjekk hið
nýja hús sitt til umráða. Hafði
það þá verið í Alþingsishúsinu
allmörg uudanfarin ár, í stofum
þeim sem Háskólinn notar nú.
En þar var húsnæði þröngt og ó-
hentugt. I nýja húsinu fjekk það
hinsvegar ágætt húsnæði og þar
var hægt að koma því fyrir á
mjög hentugan hátt. Má í raun
og vcru scgja, að þá fyrst hafi
ahnenningur fengið greiðan að-
gang að safninu og þó eklci að
fullu, fyr en skrásettar höfðu ver-
ið bækur þess og handrit, en því
verki cr nú lokið. I safninu cru
um 125 þúsund bindi af bókum,
en auk þess á safnið ýms hand-
ritasöfn, alls um 8000 handrit;
eru þar helst handrilasafn Jóns
Sigurðssonar, sem landið keypti,
ennfrcmur cr þar Handritasafn
Bókmcntafjclagsins og Jiandrit
þau, er safninu liafa áskotnast úr
ýmsu máttum, aðallega gefins.
Lcstrarsalur safnsins cr stór
og vistlcgur og cr í honum allgott
safn hclstu handhóka i ýmsum
greinum og nokkuð af tímarit-
um. Gcstafjöldi í lestrarsalnum
er um 40 á dag að mcðaltali, og
er salurinn opinn alla virlva daga.
En á útlánsstofunni eru lánaðar
heim nálægt 7000 bækur á ári,
cða scm svarar 18. hver bók, scm
safnið á. Þó mun vcra svo um
ýmsar bælcur safnsins og það
margar, að um þær er aldrei
beðið. Mcð því að safnið lifir all-
mikið á gjöfuin verður ckki lijá
því lcomist, að þar lendi ýmsar
hækur, scm ekki er þörf fyrir, en
hinsvegar eru framlög ríkisins til
bókákaupa hvcrgi nærri nóg til
þess, að hægt sje að kaupa ncma
noklviirn hluta þeirra merku
hóka, scm út cru gefnar hjá
menningarþjóðunum. Hallgrim-
ur Mclstcd var landsbókavörður
fram yfir síðustu aldamót cn cft-
ir hann Jón Jacobson. En nú cr
dr. phil. Guðm. Finnbogason
forslöðumaður safnsins.
Jafnframt Landsbókasafninu
er Þjóðskjalasafnið líka i Safna-
liúsinu. Það var hinu mcrki
fræðimaður dr. Jón Þorkelsson
yngri, sem kom fótum undir
þctta safn og cfldi það svo, að
hann má með rjettu kallast faðir
þcss. Máttu undur heita hve vel
lionum varð ágengt í því að auka
safnið, því að framlög til þess
voru sama sem engin, og sjálfur
var hann svo illa launaður lcngst
af, að ekki nægði til lífsfram-
færis. Fyrir rúmum 20 árum var
nokkur bót ráðin á þcssu, svo dr.
Jón lifði við sæmileg launakjör
síðustu ár æfi siunar. — Eftir
hans dag lók við forstöðu safns-
ins Hanncs Þorstcinsson, fyrv.
ritstjóri, scm í nokkur ár hafði
verið aðstoðarmaður fyrirrenn-
ara síns í safninu.
Á cfstu hæð Safnhússins cr
Þjóðmcnjasafnið. Var það stofn-
að árið 1803 af Sigurði Guð-
mundssyni málara, er veitti því
forstöðu fystu tíu árin. Hafðist
það lengi við á kirkjuloftinu og
síðan á efsta lofti Alþingishúss-
ins. Um fornmenjar mátti hið
sama segja scm um bækur og
Iiandrit: mikið af þeim og sumt
merkilegt hafði verið selt og gef-
ið til útlanda og cr nú í söfnum
crlendis, einkum þjóðmcnjasafn-
inu danska. í líð núverandi for-
slöðumanns safnsins, Matthíasar
Þórðarsonar, hcfir safnið aukist
afarmikið og telur um 10.500
gripi, suma merka. Mun safn
smíðisgripa úr málmi vera eitt
hið fjplhreyttasta í þessu safni, og
margt er þar saman komið, scm
frætt gctur mann um mcnningar-
sögu þjóðarinnar á liðnum öld-
um. Á síðari árum Iicfir vcrið
komið upp talsverðu mann-
myndasafni og gæli almcnningur
eflaust aukið það safn mikið, sjer
að skaðlausu. En nú er orðið alt
of þröngt um safn þctta, svo að
til vandræða horfir og verður
ekki hjá því komist að bvggja
yfir safnið önnur húsakynni á
næstu árum. Þar er svo miklu
kakkað saman, að illfært er að
kynna sjer safnið eins og stendur.
Náttúrugripasafnið cr á neðstu
hæð lnissins. Er sama að scgja
um það og þjóðmcnjasafnið, að
húsnæðið cr mikils lil of lítið,
svo að geyma vcrður f jölda muna
af safninu niðri í kjallara, og svo
áskipað cr þar í skápunum, að
varla cr forsvaranlegt. —
Árið 1885 var undirstaða lögð
að málvcrkasafni hjer á landi, af
Birni Bjarnarsyni, síðar sýslu-
manni i Dölum. Safn þetla er
geymt í Alþingishúsinu cn er
mjög fáskrúðugt; licfir lifað á
gjöfum aðallcga og cr allsendis
ófidlnægjandi til þess að geta
gefið almcnna hugmynd um
helslu stcfnur í málvcrkalist; á
síðustu árum hcfir talsvcrt af
málverkum cftir íslcnska mcnn
verið kcypt á safnið.