Fálkinn - 21.06.1930, Page 56

56
F Á L K I N N
var yfirlitsskýrsla fyrir nokkrum
árum, sýndi það sig að þær 10
hafnir á landinu, sem mestur
flutningur er til og frá, gáfu sam-
tals 1 miljón og 600 þús. krónur
í flutningsgjald en þær 10 sem
næstar voru að flutningsmagni,
gáfu nálega 5 sinnuin minna
eða 348 þús. kr. Þá voru eftir
55 hafnir, sem svo lítill flutning-
ur var til og frá yfir árið, að all-
ar samanlagðar gáfu þær minna
flutningsgjald en þessar 10, sem
voru næst á undan, eða samtals
340 þús. kr. Af þessu má sjá, að
töluvert muni vanta á, að sigl-
ingar á hinar smærri liafnir
borgi sig fyrir fjelagið, en vegna
þess að það er innlent hlutafje-
lag, sem landsbúar hafa allir
lagt í, hefir fjelagið jafnan talið
sjer skylt eftir mætti að sjá öll-
um landshlutum fyrir samgöng-
um, enda er nú siglt á þær hafn-
ir, sem þörf hafa fyrir það, livort
sem það borgar sig eða borgar
sig ekki.
En af þessu leiðir einnig hitt,
fjelagið liefir ekki altaf getað
borgað hluthöfum arð, en þvi
verður ekki neitað, að það hefir
borgað landinu arð, sem ekki
verður metinn til peninga. Eitt
af því sem sannar þetta, er sú
staðreynd, að flutningsgjöld og
fargjöld með skipum fjelagsins
hafa á undanförnum 15 árum
numið um 30 miljónum króna.
Alt þetta 'fje hefðu landsmenn
þurft að greiða til útlanda ef f je-
lagið hefði ekki verið til, og
sennilega töluvert meira, því eitt
af því sem f jelagið hefir fyrst og
fremst stuðlað að, er að flutn-
ingsgjöld og fargjöld hafa yfir-
leitt lialdist lijer lægri en ann-
arsstaðar í nálægum löndum.
Sem dæmi má nefna, að fargjald
frá íslandi til Kaupmannahafn-
ar er 150 krónur. Vegalengdin er
um 1500 sjómílur, en fyrir vega-
lengd, sem er einar 270 sjómíl-
ur (Oslo—Khöfn) hefir fargjald-
ið með skipum þeim, sem þar
sigla til skams tima verið 85 kr.
og á vegalengd sem er 380 sjó-
mílur (Hull-Hamborg) tekur
siglingafjelagið um 66 kr. Sama
máli er að gegna með ýms flutn-
ingsgjöld, og mætti taka mörg
svipuð dæmi á því sviði.
Vöruflutningar með skipum
fjelagsins milli íslands og út-
landa liafa stöðugt aukist, og eiga
að sjálfsögðu eftir að aukast eftir
því, sem fjelagið eykur skipastól
sinn. Síðustu árin sem skýrslur
hafa verið teknar (1926—1928)
hefir inn og útflutningur aukist
úr 40 þús. smálestum i 63 þús.
smálestir á ári, og munu þeir enn
hafa aukist á síðasta og þessu ári.
En þörfin fyrir aukin skipastól
er mjög mikil, til þess að geta
jafnan fullnægt þeim kröfum,
sem vöruflytjendur gera tilfljótr-
ar afgreiðslu, en á því hefir
stundum borið, að ekki hefir ver-
ið unt, einkum þá tíma ársins,
sem mest er að flytja, sem sje
vor og haust, að fullnægja þeim
algjörlega.
En eins og skiljanlegt er leiðir
hvað af öðru, að því meira og
betur sem landsmenn nota is-
lensku skipin til ferðalaga og
flutninga, þvi fyr og betur er
hægt að auka og bæta skipakost-
inn svo rætast megi von þeirra,
er gengust fyrir stofnun Eim-
skipafjelags Islands, að íslend-
ingar gætu orðið algjörlega sjálf-
um sjer nógir í siglingamálum
sínum.
Byrjun kvikinyndasýninga hjer
á landi var sú, að einstakir menn
fóru að fá hingað myndir og sýna
þær i leigðu húsnæði öðruhverju,
án þess að liægt væri að tala um
reglubundnar sýningar, enda
voru myndir þeirra tima býsna
ófullkomnar á þann mælikvarða,
sem nú er lagður á kvikmyndir.
En árið 1906 var fyrsta kvik-
myndahúsið stofnað í Reykjavik.
Árið 1912 hætist Nýja Bíó við,
og hefir kvikmyndahúsum höf-
uðstaðarins ekki fjölgað síðan.
Það var stofnað á fundi 12. apríl
1912, en fyrsta sýning þess var
haldin 29. júní sama ár. Stofn-
endurnir voru þeir bræður Frið-
rik og Sturla Jónssynir, Sveinn
Björnsson núverandi sendiherra,
Pjetur Gunnarsson, Carl Sæ-
mundsen og Pjetur Brynjólfsson
ljósmyndari og var hann ráðinn
forstjóri stofnunarinnar; gegndi
liann þvi starfi þar til i mai næsta
ár, en þá tók við danskur maður,
Bang að nafni og gegndi hann
starfinu þangað til í april næsta
ár (1914), að Bjarni Jónsson frá
Galtafelli gerðist forstjóri fje-
lagsins.
Fyrirtækið gekk vel undir
stjórn hans og keypti liann sjálf-
ur alla hlutina í fjelaginu 8. okt.
1916, og átti fyrirtækið einn
næstu fjögur árin. Hafði kvik-
myndahúsið frá hyrjun verið í
stóra salnum á Hotel ísland, en
nú var því húsnæði sagt upp, því
taka skyldi það í hótelsins þarf-
ir. Var hlutafjeð þá aukið og
gekk Guðmundur Jensson inn í
f jelagið, sem aðaleigandi til jafns
við Bjarna, en nokkrir fleiri eru
hluthafar i fjelaginu. Hlutafjár-
aukningin var gerð með það fyrir
augum, að ráðast í að byggja
hús fyrir kvikmyndasýningarn-
ar. Var keypt lóð við Austur-
stræti, bak við verslun Haraldar
Árnasonar og hafist handa um
byggingu 8. maí 1919, en 19. júlí
árið eftir stóð húsið fúllgert,
stærsta samkomuhús bæjarins
þá, með sætum fyrir 500 manns
og nýtískuútbúnaði á allan hátt.
Var bygging þessa húss viðburð-
ur í sögu Reykjavíkur, þvi menn
höfðu ekki átt að venjast líkum
samkomuhúsum og þetta var,
með þægilegum stólum, fagurri
lýsing, smekklegrí skreyting,
rúmgóðum forstofum og anddyr-
um og því um líku.
Siðan Guðmundur Jensson
gekk í fjelagið 1920 hafa þeir
Bjarni og liann báðir verið fpr-
stjórar kvikmyndahússins og eru
enn. Hefir hann því verið for-
stjóri þar í tíu ór, en Bjarni í 16.
Þó húsið væri bygt á versta
tíma og hin fyrstu ár f jelagsins
væri á þeim tima, sem f járkrepp-
an var hjer mest, tókst þeim fje-
lögum að halda öllu í horfi og
vinsældir kvikmyndahússins hafa
jafnan verið mikíar og afkoma
þess góð, þó mjög sje árangur-
inn af atvinnurekstri sem þessum
misjafn, þvi ekkert er betri mæli-
kvarði á hag ahnennings en
rekstur kvikmyndahúsanna.
— Eins og Nýja Bíó gerði sjer
far um að veita gestum sínum
vistlega aðbúð meðan það horfir
á sýningar, svo hefir það og jafn-
an látið sje rant um, að geta boð-
ið sem hestar myndir. Það hefir
orðið reynslan hjer í Reykjavik,
að fólk vill ekki nema góðar
myndir, þó hinsvegar komi
slundum fyrir, að myndir, sem
erlendis háfa fengið mikið lof,
fari fyrir ofan garð og neðan hjá
öllum þorra kvikmyndagesta hj er.
Vinsælastar allra mynda hafa
orðið hinar sænsku stórmyndir,
sem þeir tóku snillingarnir Vic-
tor Sjöström, Brunius og Mau-
rits Stiller, en nú eru það eink-
um ameríkönsku stórmyndirnar
og bestu þýskar myndir, sem
drotna á markaðinum, hjer eins
og annarsstaðar. Kvikmyndirnar
eru allar leigðar frá Iíaupmanna-
liöfn, en þó má geta þess, Uð
Nýja Bió hefir keypt nokkrar
myndir, einkum þær, sem teknar
liafa verið hjer á landi; eru
Saga Borgarættarinnar, Glataði
sonurinn og Hadda Padda meðal
þeirra. — Fyrsta myndin, sem
sýnd var í Nýja Bíó var „Ves-
lingarnir“ eftir Hugo, tekin af
Pathé Frerés, fyrsta myndin, sem
sýnd var í hinu nýja stórhýsi var
Sigrún á Sunnuhvoli, tekin af
Brunius eftir sveitasögu Björn-
stjerne Björnson og myndin, sem
Nýja Bíó sýndi á tíu ára afmæli
sínu var „Mesterman“, tekin af
Sjöström, með honum sjálfum í
aðalhlutverkinu. En mestum vin-
sældum hefir „Saga Borgarættar-
innar“ átt að fagna, enda voru
þar íslenskir leikendur í mörgum
hlutverkunum.
Hinn 19. júlí þ. á. verður nýja
hús Nýja Bíó tíu ára. Fjelagið
hefir jafnan sett marlcið hátt og
jafnan fylgst með kröfum tim-
ans.
— Síðan Nýja Bíó tók til starfa
vorið 1912 liefir það haldið um
7500 sýningar og sýnt alt að 2000
myndir. Meðal þeirra er allmikið
af fræðimyndum og er það ekki
smáræði, sem sýnt liefir verið á
hvíta tjaldinu á umliðnum árum,
auk þess semalmennkvikmynda-
leikrit hafa ávalt mikinn fróðleik
að geyma um líf og siði erlendra
þjóða. Kvikmyndirnar hafa opn-
að almenningi útsýn yfir veröld-
ina og sá sem situr i kvikmynda-
húsi getur eigi siður en bókles-
andi setið
„---— kyr á sama stað
og samt að vera að ferðast“.