Fréttablaðið - 26.09.2009, Blaðsíða 22

22 26. september 2009 LAUGARDAGUR
B
jörgvin smíðar orgelin sín í frið-
semdinni á Stokkseyri og hefur
gert síðustu ár. Áður var hann í
Mosfellsbænum, þar sem hann
sleit barnsskónum en þá var
bærinn sá raunar sveit. „Stokkseyri er
paradís og okkur hefur verið mjög vel tekið
hér,“ segir Björgvin sem keypti sér gamalt
hús í þorpinu fyrir margt löngu og notaði
sem frístundahús fyrir sig og fjölskylduna.
„Sumir segja að ég hafi bara keypt húsið út
af nafninu. Það heitir Björgvin,“ segir hann
og hlær. Seinna bauðst honum svo atvinnu-
húsnæði til kaups á góðu verði og sló til.
Hann fluttist búferlum og opnaði verk-
stæði sitt árið 2005. Formleg opnun var 12.
október, á fæðingardegi Páls Ísólfssonar,
þess mikla organista og tónlistarmanns.
Verkstæðið er í gamla hraðfrystihúsinu
en hvorki er að sjá né finna að þar hafi fisk-
ur verið unninn og frystur um árabil. „Við
gerðum þetta flott og fínt en það tók sinn
tíma að losna við lyktina.“
Sameinar áhugamálin
Í stað fiskilyktarinnar forðum angar loftið á
verkstæðinu við Hafnargötuna á Stokkseyri
af dýrindis viðarlykt. Auðvitað fer fínasti
viður í orgelin sem eru jú, auk annars, sómi
hverrar kirkju.
En hvað rak Björgvin í orgelsmíðanám á
sínum tíma? „Ég lærði tónmenntakennslu
á sínum tíma og hafði mikinn áhuga á bæði
tónlist og smíðum. Það má segja að ég hafi
sameinað þessi tvö áhugamál og þessar
tvær starfsgreinar í einni með því að verða
orgelsmiður.“ Haustið 1978 hélt Björgvin til
Þýskalands og lauk sveinsprófi frá Orgel-
bau Fachschule Ludwigsburg 1983. Hann
starfaði í þrjú ár hjá meistara sínum en kom
heim 1986 og vann í fyrstu við viðgerðir
og stillingar orgela. Árið 1998 var Björg-
vin fenginn til að smíða lítið orgel í Akur-
eyrarkirkju og í framhaldinu fylgdu fleiri
verkefni.
Áraverk og áransverk
Nú, rúmum tuttugu árum síðar, eru org-
elin orðin 30 og unnið er að uppsetningu
þess 31. í Blönduóskirkju. Vígsla er áform-
uð um miðjan nóvember. Slíkar stundir eru
stressandi fyrir orgelsmiðinn enda skipt-
ir hvert smáatriði máli þegar orgelsmíði er
annars vegar. „Þetta eru erfiðar athafnir.
Það getur alltaf eitthvað komið upp á. Þegar
unnið er með tré og borað og sagað getur
sagkorn þvælst undir einhvern ventilinn
sem orsakar að tónninn þagnar ekki. Ger-
ist það vill maður hverfa,“ segir Björgvin.
„En þegar komin er reynsla á hljóðfærið er
gott að sitja í kirkju og hlusta á það.“
Það tekur annars um eitt ár að smíða
orgel. Orgelsmíði er áraverk og áransverk,
segir Björgvin stundum í gríni. Verðið er
jafnan um og yfir þrjátíu milljónir króna.
En Björgvin er ekki einn að verki, með
honum eru tveir völundar; Jóhann Hallur
Jónsson húsgagnasmiður, sem unnið hefur
með Björgvini í rúm fimmtán ár, og Guð-
mundur Gestur Þórisson, smiður á Stokks-
eyri, sem kom til starfa á verkstæðinu
þegar það var flutt í þorpið. Synir Björg-
vins, Egill og Júlíus Óttar, hafa líka unnið
við orgelsmíði og viðgerðir á verkstæði
föður síns undanfarin ár. Júlíus vinnur þar
í dag og langar að feta í fótspor föður síns,
læra iðnina í Þýskalandi.
Fær ekki alltaf að bjóða
Það eru blikur á lofti. Björgvin óttast að
starfsemi hans og þar með orgelsmíði
á Íslandi sé að líða undir lok. Orgelið á
Blönduósi kann að verða síðasta nýsmíði
Björgvins og félaga. „Við vitum ekkert hvar
við erum staddir,“ segir hann.
Ástæðan er sambland af bágu efnahags-
ástandi og sú staðreynd að Björgvin hefur
ekki smíðað eitt einasta orgel að tilhlutan
orgelnefndar Þjóðkirkjunnar eða söngmála-
stjóra embættisins.
Víkjum fyrst að kreppunni. „Ég gerði
samning um smíði orgels í Guðríðarkirkju
í Grafarholti en þau þar vita ekki hvað þau
geta gert í þessu efnahagsástandi.“ Auðvit-
að hefur kreppan sín áhrif en hitt er ekki
jafn sjálfsagt og krefst útskýringa.
„Sko. Upp á síðkastið hafa verið keypt
hingað fjölmörg orgel að utan. Í mörgum
tilvikum hefur mér ekki einu sinni boðist að
bjóða í verkin. Þetta finnst mér hart. Orgel-
nefndin er skipuð tveimur mönnum, báðum
organistum Hallgrímskirkju. Þeir eru ráð-
gefandi við orgelkaup og mér finnst að ég
starfi í óþökk þeirra.“ Björgvin telur þetta
skrítið enda finnst honum að organistarnir
tveir í orgelnefnd Þjóðkirkjunnar ættu að
hafa áhuga á að orgelsmíð gæti þrifist á
Íslandi.
Nefndarmennirnir eru Hörður Áskelsson,
sem jafnframt er söngmálastjóri, og Björn
Steinar Sólbergsson.
Ómöguleg staða
Björgvin segist ekki kunna almennilegar
skýringar á hvers vegna orgelnefndin mæli
aldrei með kaupum á orgelum frá honum en
kveðst þó hafa heyrt eitt og annað. Smáfugl-
arnir eru víða. „Sumir segja ástæðuna þá
að nefndarmennirnir tveir telji nóg komið
af mínum orgelum. Aðrir segja að ég þurfi
ekki að halda annað en að þeim sé launuð
milliganga um kaup á orgelum erlendis frá.
Í það minnsta njóti þeir einhverra fríðinda.
Sé það rétt er auðvitað ómögulegt að berjast
við einhverja kalla sem eru ráðgjafar og í
raun umboðsmenn um leið.“
Áhyggjur Björgvins eru ekki nýjar af nál-
inni og á sínum tíma færði hann þær í tal
við Ólaf biskup Skúlason. „Ég sýndi honum
lista yfir orgel landsins, hvenær ég hefði
fengið að gera tilboð og hvenær ekki. Hans
úrskurður var að þetta væri hrollvekja
fyrir íslenska orgelsmíð. Það hefur ekkert
breyst í þessum efnum síðan þá.“
Sagði sig úr þjóðkirkjunni
Fyrir fáum árum bauðst Björgvini að gera
tilboð í nýtt orgel í Stykkishólmskirkju.
Honum blöskraði að formlegt boðsbréf þess
efnis var skrifað á ensku en ekki íslensku.
„Út á þetta setti ég við söngmálastjórann
sem svaraði því til að allir þyrftu að sitja
við sama borð. Eftir að hann lét þau orð falla
sagði ég mig úr íslensku þjóðkirkjunni. Ég
sat náttúrlega ekki við sama borð og kolleg-
ar mínir erlendis, verandi í þjóðkirkjunni.“
Björgvin segist aðspurður síður en svo
gera þá kröfu að fá að smíða orgel í hverja
einustu íslensku kirkju. Hann vilji aðeins
fá að starfa á jafnréttisgrundvelli. „Þetta
er búið að vera basl í tuttugu ár og ég hef
alltaf haft á tilfinningunni að ég starfi í
óþökk þessara aðila. Ég þori samt að full-
yrða að þetta eru ekki slæm hljóðfæri sem
ég hef smíðað.“
Þörf og ekki þörf
Um leið og útlitið er dökkt og Björgvin
ósáttur við gang mála er hann fullur þakk-
lætis í garð þess fólks sem hefur veitt
honum tækifæri til að fá að smíða þau orgel
sem hann jú hefur smíðað. „Það er einstak-
lega gaman að koma með orgel í kirkjurn-
ar og finna fyrir ánægju fólksins,“ segir
hann. Slíkar móttökur vonast hann til að fá
í Guðríðarkirkju eftir um það bil eitt ár en
þar eru blikur á lofti eins og áður sagði. „Ég
er búinn að teikna orgelið og get byrjað að
smíða á morgun en ef ekkert verður úr get
ég lokað verkstæðinu og þar með verðum
við atvinnulausir.“
Af æðruleysi strýkur Björgvin yfir
fallega fjöl á smíðaborðinu, fjöl sem gæti
orðið framhlið í nýju pípuorgeli. „Það er
enginn galdur að smíða orgel. Maður lærir
það bara,“ segir hann og vitnar að endingu
til orða sem hann lét falla í sjónvarpsvið-
tali við Sirrý fyrir allmörgum árum. „Hún
spurði hver þörfin væri fyrir íslenskan
orgelsmið. Ég svaraði því til að segja mætti
að hún væri engin en líka mætti segja að
hún væri næg. Þannig er það í rauninni. Það
er næg þörf en það er líka hægt að halda
þannig á málum að orgelsmiðsins sé ekki
þörf. Það er jú hægt að kaupa þessa þjón-
ustu í útlöndum.“
Lífið er … pípuorgel
Senn líður að því að 31. pípuorgelið úr smiðju Björgvins
Tómas sonar verði vígt. Hann er fyrstur Íslendinga til að nema
orgelsmíð í útlöndum og vinna við iðn sína hér heima. Nú ótt-
ast hann að þetta 31. orgel verði það síðasta sem hann smíðar.
Björn Þór Sigbjörnsson tók hús á Björgvini á Stokkseyri.
VÖLUNDAR Góður andi er á verkstæðinu á Stokkseyri hjá þeim Júlíusi, Björgvini og Jóhanni. Guðmundur
var að gera við hús úti í bæ þegar Stefán Karlsson ljósmyndari leit í heimsókn. Fyrir framan þremenningana
stendur sveinsstykki Björgvins, líklega minnsta pípuorgel landsins. Verkstæðið er í gamla frystihúsinu á
Stokkseyri og þaðan er gott og róandi að horfa yfir hafið.
SNILLINGUR Gunnar Gunnarsson, organisti í Laugarneskirkju, vinnur á eitt af orgelum Björgvins. Það var
vígt í desember 2002 og án þess að Björgvin vilji gera upp á milli orgelanna sinna segir hann hljóminn
í því fallegan. Þar ráði ekki síst frábær hljómburður í Laugarneskirkju auk þess sem snillingurinn Gunnar
kunni með hljóðfærið að fara. Ef að líkum lætur verður leikið á það næstu 150 árin eða svo.
TEGUND Í ÚTRÝMINGARHÆTTU Björgvin Tómasson er smeykur um að orgelsmíði á Íslandi kunni að líða
undir lok. Hann hefur aldrei fengið verkefni að tilstuðlan orgelnefndar Þjóðkirkjunnar og finnst það bæði
hart og sárt. Hvað sem því líður er hann þakklátur fyrir þau verk sem hann þó hefur fengið. FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN